P Ë R J E T I M E…

P Ë R J E T I M E…

Siç e kemi pohuar edhe më sipër, ikja e Dedesë krijoi një boshllëk jo vetëm për familjen, por për të gjithë të afërmit dhe ata që kishin pasur lidhje miqësie apo shpirtërore me të…

Ajo mbeti e gjallë në kujtesën me jetën dhe veprën e saj. Gjithsekush ka se çfarë të kujtojë prej saj dhe ato përjetime i shprehin me fjalë të thjeshta zemre.

Kujtime për nënën

Nëna jonë ka qenë thesar i paçmuar dhe pa fund, por u mbyll me një kapak betoni. Unë me shumë dhimbje do të mbledh gjithë forcën e shpirtit ta hap sadopak me ndihmën e çelësit të vëllait tonë Agron.

Ndoshta e pabesueshme, por nënën e mbaj mend që nga mosha 5 – vjeçare. Kërkoj falje nëse gaboj, por do ta përshkruaj si  një hyjneshë mbi një horeç vaji. Rrallë më vjen në kujtesë ndonjë fizik i tillë femre, me dy gërsheta gështenjë të dala nga shamia, me pulpat e këmbëve si dëbora, me atë fytyrë të bukur (që i ngjan vetëm Nuredini), më mbante afër duke më mësuar të thurja me dy pendë pule (kjo për të më pasur afër syve, mbasi nuk dihej sa do të vonohej duke bërë vaj). Në vazhdim po të kësaj moshe mbaj mend familjen e madhe: gjyshen, xhaxhallarët, xhaxheshën se si punonin në harmoni, por nëna është ajo që të lë mbresa dhe kjo periudhë për mua ka qenë përrallore, mbasi vendi që unë mbaj mend nënën time kanë qenë stanet në Poçem. Nëse e fillova me koreçin e vajit për t’i qëndruar korrekte kujtesës, vazhdoj ta mbaj mend duke bërë niseshtenë, trahananë, bollgurin, të gjitha prodhimet blegtorale si djathë, gjizë në shakull, gjalpi i shkrirë. Nëna ka punuar shumë, periudha prill – tetor. Jetonin në stane dhe muajt e dimrit ngjiteshin në fshat. Dedeja jonë kishte shumë qejf punën e dorës, fillonte që nga larja e leshit, krehja, tjerrja dhe punimi qoftë me shtiza dhe me tezgjah. Ishte e pakapshme, mbasi këto punë i kryente në errësirë me kandile. Dita kishte punë të tjera si gatimi i bukës, gjellës, larja e rrobave me dorë, rritja e shpendëve të ndryshme: pula, pata, rosa, gjela deti plus bulmetit, për të cilin tregonte shumë kujdes. Shquhej për qilimat, velencat, gunat, shiltetë dhe punimet e tjera të leshit, duke bashkëpunuar me shoqet e saj.

Prindërit e mi kanë qenë shumë mikpritës. Çdo lloj inspektimi që vinte në fshat, gatimin do ta bënte mamaja ime pa asnjë farë shpërblimi. Nëna jonë ka bërë 8 fëmijë, i pesti (Zaimi) ka vdekur 2 vjeç, e kujtoj se si qante, i puthte rrobat e tij, ishte shumë e dhimbsur për fëmijët, mundohej të mos dukej, por e tradhtonte fytyra, mbasi ajo zverdhej. Kujtoj kur për herë të parë Hyseni shkoi në shkollë në Tiranë – ajo qante çdo ditë, i puthte çdo rrobë që gjente. Nuk e di, por kujtimet e mia të vogëlisë më shkaktojnë shumë dhimbje për nënën, mbasi katër fëmijët e parë u shkëputën shpejt prej saj, që 13 vjeç, shkuam nëpër shkolla.

Dedeja jonë nuk thoshte kurrë s’kam, por ishte dhe kërkuese. Ajo ta impononte respektin, i donte nuset dhe dhëndurët. Këto vite i quante më të lumturat e jetës së saj.

Gatimi i nënës sime ishte shumë specifik. Nuk di ta shpjegoj se si i realizonte arapashin, qullin me pulë, trazaken me peta të pjekura, mesnikun me mish e peta të pjekura, yshmerin me djathin e prerë, byrekun me gjizë – spinaq, tavën me zarzavate (tavën e kosit), rosnicat me zogj, qullapiten me djathë e erëza, bukët e grurit të veçanta – karavelet. Në këtë fushë për mamanë ka shumë: trajtonte ullirin në forma të ndryshme, por maraqi ishte i veçantë, djathi thyente rekord, mbasi ajo nuk pranonte ilaçe, vetëm mullë qëngji.

Në vitin 1976 ra tërmet i fortë, shtëpitë tona u dëmtuan shumë. Erdhi komisioni i caktuar nga qarku i rrethit, përcaktoi dëmet. Për riparimet erdhën 10 persona nga qendra e mirëmbajtjes së shtëpive muze (shtëpia jonë ishte caktuar e tillë në ato vite). Mamaja mbahej si kuzhiniere, e cila i la shumë mbresa ekipit që kontrollonte punimet. Kuota e caktuar nga komisioni nuk e plotësoi riparimin e dëmit. Në respekt të prindërve të mrekullueshëm që ne kishim, vazhduan punimet më tej kundrejt vlerës prej 20 mijë lekësh që babai shtoi nga ana e vet. Kjo sasi lekësh u dha nga katër fëmijët e mëdhenj, dy djemtë e dy vajzat. Shtëpia jonë shkoi përsëri në vend dhe kjo e gëzoi pa masë mamanë.

Në vitin 1978 – 1981 në fshatin tonë erdhi ekipi i arkeologëve për zbulime në Bylys. Mamaja shkon përsëri kuzhiniere bashkë me një vajzë nga fshati, Donikën. Përgjegjës i grupit të arkeologëve ishte Neritan Ceka. Fjalë të mira e lavdërime për Dedenë.

Dedeja karakterizohej nga shumë virtyte të çmuara, mbasi ajo rridhte nga një familje e shëndoshë patriotike, e arsimuar dhe e emancipuar. I ati i saj e kishte futur në grupin e vajzave që bënin kursin e shkollës dhe punë dore për partizanët.

Në vitin 1991 babai vdes. Mamaja u rëndua shumë. Kohët ishin të vështira, por ajo nuk e donte emigracionin. Të tre vëllezërit e fundit shkuan në Greqi. Vëllanë e vogël, Mustafanë, babai e la pa martuar, njëkohësisht këtij nuk i eci as në Greqi, mbasi nuk ushtronte ndonjë zanat. Më 1994 Mustafai martohet dhe përsëri detyrohet të marrë rrugët e Greqisë. Dedeja jonë kishte sedër të fortë, por mosha ishte delikate për të përballuar punët e fshatit bashkë me nusen. Këtu është zanafilla e kapakut prej betoni që përmenda në fillim. Me sedrën që kishte e dënoi veten; çdo shqetësim e bluante përbrenda dhe kështu kaloi në sëmundjen e sklerozës. Të shumta janë fjalët e bijës për nënën, se të shumta e pashlyeshme janë përkujdesjet e nënës për fëmijët e saj…

                                                           Lefteri Temo (Çalaj) Canaj

Për motrën e madhe

Lavdijen e kisha motrën e madhe dhe ajo kështu thoshte për mua, o vëlla i madh. Këto shprehje buronin nga thellësia e zemrave tona. Në fëmijëri e më vonë duheshim shumë, kemi qëndruar afër njeri – tjetrit, pavarësisht se kemi qenë larg nga vendbanimi.

Me Lavdijen na ka lidhur jo vetëm vëllazëria, por dashuria reciproke, sinqeriteti e çiltërsia, mendimi i pjekur, mençuria e saj u jepte zgjidhjen e duhur të gjitha problemeve që kishte jeta në zhvillim në atë periudhë kohore.

Ajo nuk mundi të bëjë shkollë, por gjykonte e arsyetonte sikur kishte mbaruar disa fakultete. Nuk kishte bërë program të plotë të ndonjë shkolle, por kishte zgjuarsinë e zotëronte njohuri për shumë degë nga jeta e përditshme dhe krijonte besim të madh për çdo bisedë tek kolektivi që e rrethonte. Plot cilësi të mira kishte motra ime, por unë do të ndalem tek dy prej tyre.

Së pari, zotësia e saj për t’i bërë ballë jetës në kushte të vështira. Lindi, rriti e shkolloi shtatë fëmijë. Të gjithëve u dha arsim të mesëm e të lartë dhe ka ndjekur me shumë kujdes përparimin e tyre në shkollat ku vazhdonin, duke shkuar vetë e takuar kujdestarë e pedagogë për të parë mbarëvajtjen e tyre. Porosia e saj ishte: mësoni për vehte, t’i dilni zot punës, sepse kështu nderoni vehten dhe gjithë ata që na rrethojnë.

Lavdija ishte punëtore e madhe, dallohej për respekt të veçantë dhe ruante e zbatonte zakonet e mira që kishte në atë kohë në Mallakastër. Ka punuar në bujqësi, ka organizuar punët për shumë kohë në familjen Çalaj, ka qenë shembëll për dashurinë e harmoninë në familje. Lavdija ka ndjekur me shqetësim dhe ecurinë e jetës së prindërve, motrave e vëllezërve në Çorrush; merrte pjesë në diskutimet për fejesat e martesat e vëllezërve e motrave të saj, që ishin më të vegjël në moshë dhe vinte në Çorrush e diskutonte për lidhjen e miqësive e, më konkretisht, kur u lidh miqësia në Toç, në Hekal, në Çorrush dhe për nipërit e mbesat e saj. Mendimet e saj në këto raste merreshin në konsideratë.

Drita që ka dhënë Lavdija për fëmijët, nipër, mbesa, vëllezër e motra nuk do të shuhet kurrë, por do të forcohet në kujtesën e tyre.

Shkurt 2012                                                                 Barjam Maliq Seranaj

Lavdijen e kemi patur shembëll…

KUNATË TË MADHE E KISHA, POR SI MOTËR E DOJA!

Kur u martova me Baçon në shtator 1950 në Klos, vëllanë e dytë, Lavdija që ishte martuar me Temon kishte katër vjet ardhur në këtë shtëpi. Këtu jetonin 3 vëllezër bashkë dhe punët i kryenin po bashkërisht, por edhe më vete. Ato i drejtonte nëna e tyre, Kanushja dhe Temua. Baçua merrej më tepër me punët e bujqësisë, ndërsa vëllai i madh me blegtori. Kishin kope me dhen. Lavdija, unë e më vonë Zybejdeja më tepër punonim në punët e shtëpisë, por dilnim edhe në bujqësi. Në tërë këto punë Lavdijen e kemi patur pranë, na ka mësuar gjithmonë dhe e kemi dashur njëra – tjetrën. Në shumë raste, kur vinin miq apo shokë në shtëpinë tonë, ajo më mësonte si duhen pritur e kënaqur ata. Se kishte nam për mikpritje ajo shtëpi. Lavdija ishte pa shkollë, por i kishte lezet fjala. Edhe buka që përgatiste i kishte shije. Një vit më e madhe nga unë ishte. Ajo e tridhjetës, unë e tridhjetë e njëshit, por unë e dëgjoja sikur të qe nëna ime, se ishte e mençme, e urtë e punëtore. Kur ndodhte që Temua apo Baçua nuk ishin të kënaqur me punën tonë, ajo thoshte: do të tregohemi të urta e do të mendojmë si t’i bëjmë më mirë punët…

Edhe kur u ndamë në tre familje, Lavdija ruajti atë qëndrim; po ajo dashuri, po ato këshilla e porosi si më parë. Gjithmonë vinim tek njëra – tjetra e bisedonim si motra për halle e probleme të jetës. Më shumë se 60 vjet e kam pasur shembull si kunatë e motër. Kështu do ta ruaj kujtimin e saj deri sa të jem.

Klos, më 10.11.2011                                              Zyrako Çalaj

Ruaj kujtimet më të mira për Dedenë

U martova me djalin e madh të Dedesë, Hysenin, në vitin 1975. Po mbush 40 vjet që në këtë familje unë të ndiej e të përjetoj kënaqësinë e atyre fjalëve të zgjuara, të urta e të ëmbla të vjehrrës sime, nënë Dedesë.

Në Klos vinim shpesh me Hysenin, edhe pse rrugët kanë qenë jo të mira. Në çdo rast ajo na ka pritur me shumë mall, më ka pyetur për prindërit  mi, për vëllezërit, motrën, bile edhe për ndonjë nga komshinjtë që ajo njihte nga ardhjet në Tiranë. Sa herë që vinim në Klos, ajo na priste me shumë kënaqësi dhe bënte tepër për ne.

Kur vinim në Klos

Në çdo rast ajo gjente frutin apo ëmbëlsirën, përdorte shumë mirë saçin me dru dhe çdo gatim që bënte, kishte shije të veçantë. Ato që dua të them unë për Dedenë e dashur në mënyrë të përmbledhur janë:

·       Dinte të priste e të përcillte sipas zakoneve më të mira të popullit tonë. Në çdo rast, sidomos për Vit të Ri, na siguronte gjelin e detit që e rriste vetë, edhe pse kishte plot punë të tjera për të bërë.

·       Ishte e zonja e punës brenda e jashtë shtëpisë. Me një kopsht të vogël afër shtëpisë ajo bënte perime e zarzavate, kishte pula e plot vezë. Edhe në punët e kooperativës merrte më shumë se dita e punës, pavarësisht se pensionin e kishte të pjesshëm për shkak të viteve të punës.

·       Ishte e zonja në mirërritjen, miredukimin, mirëshkollimin e shtatë fëmijëve të saj e më gjerë.

·       Ishte shembull për të bërë nderet e hatëret në miqësi, në fshat e  kudo. Ajo na kujtonte edhe ne, bashkë me të shkonim në fshat tek xhaxhallarët, kushërinjtë etj. për sebepe të ndryshme. Me cilësitë e saj ajo na kishte imponuar respekt e dashuri. Ishte ky fakt që unë me dëshirë vendosa të bëj rrugën 4 orë e më tepër në këmbë më 2 janar 1976 për në Çorrush e në Shkallën e Poçemit. Hyseni na nxori në fotografi. Në Tiranë fotografi kemi plot edhe me Dedenë, por kjo më zgjon plot kujtime me Dedenë. Më shpalos zgjuarsinë, aforizmat e saj, vështirësitë e plot të tjera.

Si përfundim, mund të them se nga Dedeja kishe shumë për të mësuar dhe mësuam. Agronin e përgëzoj për këtë punë dhe uroj që ato cilësi që kishte Dedeja të mishërohen tek nuset e djemve në Çalaj e më gjerë, në nipër e mbesa të saj.

Lavdi kujtimit të saj!

                                                                   Natash Ali (Xhafa) Çalaj

Tiranë, më 10.11.2011              

Lavdijen e kemi dëgjuar si nënën tonë

Unë jam më i vogli i vëllezërve të Temos. Babai na la të vegjël dhe nëna na vdiq shpejt. Temua e Lavdija morën rolin e tyre. Kohët që kemi kaluar kanë qenë të vështira në çdo drejtim. Lavdija ndikoi e kontribuoi në mirërritjen tonë. Ajo na mësonte se si të mirësilleshim, të bënim nderet sipas zakonit, të punonim për të mbajtur shtëpinë e miqësinë. Mbaj mend para 30 vjetëve se si na kujtonte e këshillonte për punët që i duheshin shtëpisë, se si duhen dëgjuar fjalët e më të mëdhenjve. Lavdija ishte edhe kuzhiniere e mirë. Ajo dinte të na kënaqte me gatimet që bënte, pavarësisht se ne bëheshim shumë, sidomos kur u martuam dhe nuk ishim ndarë akoma. Trahana na bënte në mëngjes, sidomos në dimër, por kishte shije të veçantë, se edhe trahananë ajo e bënte vetë. Përshesh me dhallë e me ndonjë kokërr ulli na jepte ndonjëherë për drekë apo për darkë, por unë i shijoja shumë. Shije i kishte çdo gjë që gatuante me saç apo byrekët e supëzat e ndryshme që ajo kurrë nuk kish përtuar për mua apo pjesëtarë të tjerë të familjes. Nuk harroj porositë e saj: te Ai duhet vajtur se ka qenë sëmurë, ka fejuar djalin apo vajzën, i ka ardhur djali nga ushtria etj. etj. Nuk donte të lije asnjë boshllëk në këto ndere e hatëre. Edhe kur u ndamë si vëllezër, ajo e bëri shumë mirë rolin e nënës sonë Kanushes. Nga ushtria kthehej nipi i gruas sime apo fejohej. Lavdija do të interesohej se duhej bërë hatëri bashkërisht. Kam plot raste që tregojnë se Lavdija ishte një nënë e rrallë dhe gjithmonë e kemi kujtuar e do ta kujtojmë me respekt të thellë. Falënderim të veçantë kam për nipin tim, Agronin, që me thjeshtësi ka hedhur në këtë libër disa nga cilësitë e mira të Lavdijes. Ato do të shërbejnë edhe për nipër e mbesa, për fëmijët e nuset, për këdo…

                                                                                    Zenel Metkë Çalaj

Klos, më 05.11.2011

Tezja jonë e shenjtë

Ne, tre vëllezër, nipërit e Dedesë që punojmë e jetojmë prej vitesh në Greqi me fjalë zemre shprehemi: Fjala e saj e urtë, e ëmbël, e mençme është ngulitur thellë në mendjen e shpirtin tonë, duke na ndihmuar fort edhe këtu në emigracion larg vendit tonë. I përjetshëm kujtimi i saj!

Rroftë kushëriri i parë për këtë monografi për tezen tonë të shenjtë!

                                                 Ilmi, Xhevdet, Besnik Musa Kapaj

                                                              nga Toçi i Tepelenës

Athinë, 10.12.2011

Për xhaxheshën Dede nga Italia ku kam vite familjarisht (me Mbarimen, Lanin, Renaton e Ritën) në emigracion ju them vetëm kaq: Ishte e rrallë… Kam mësuar shumë…

Romë, më 10.11.2011                                                   Batjar Zenel Çalaj

Hallë tepër e mirë e shembëllore

Kushdo mund të hidhte poshtë kërkesat e mia, mund të kthente krahët e të më linte vetëm me dëshirat e mia fëminore, sidomos në një moshë të re. Po hallë Lavdia nuk e bënte kurrë këtë. Asgjë nuk ishte e pamundur me të: as përkushtimi për gatime të shijshme, as një mori fjalësh të ngrohta e përkëdhelëse, as një buzëqeshje që nuk perëndon kurrë.

Kjo ishte, pra, halla ime e ndjerë, një grua e palodhur, dashuria e pamasë e së cilës i dorëzohej pa kushte secilit prej nesh. Një grua punëtore, e aftë për të shuar çdo konflikt me butësi e zgjuarsi, një grua e përkushtuar ndaj familjes së saj të madhe, një grua shembëll për ne të gjithë, por, mbi të gjitha, një grua, një motër, një nënë e një hallë që çdokush do të donte ta kishte pranë.

Nuk kanë qenë të paktë njerëzit që e njihnin, sepse ajo si një grua e zonja që ishte, kishte krijuar një rreth të gjerë familjar e shoqëror. Edhe pse të shumtë në numër, të gjithë ata që e kanë njohur pohojnë se sa e rrallë e mbresëlënëse ishte hallë Lavdia. Dikur të lumtur se prej saj mund të përfitonin këshilla të vlefshme e humor të këndshëm, sot të lumtur se pjesë e jetës së tyre ishte një njeri kaq i veçantë sa ajo.

Gëzoheshim shumë kur Halla vinte në shtëpinë tonë, dashuria e saj lexohej te të gjithë ne. Gëzohej gjyshja ime, prindërit e mi, ne nipërit dhe mbesat e saj, gjithë lagjja Agaraj gëzohej kur kishte pranë bija të tilla. Megjithëse rallë, për shkak të largësisë, unë kam shkuar disa herë në Klos, kur kam qenë fëmijë dhe më kujtohet kur na mblidhte halla për të shtrydhur hojet e bletëve dhe të shijonim mjaltin më të mirë. Më kujtohet edhe kur më merrte me vete në vizitat e miqve tanë në Klos e kënaqej kur më prezantonte si nipin e saj. Ndonjëherë ne si fëmijë edhe e lodhnim. Gëzonim që në Klos kishte disa çezma publike të ujit dhe luanin duke lagur njëri – tjetrin me ujë me presion. Halla detyrohej të kujdesej për rrobat e lagura dhe të na e ndërronte lojën, duke na sjellë në sheshin e shkollës, me ëmbëlsinë e saj të veçantë, ndonjë kofshë zogu me kulaç saçi apo ndonjë fetë byreku me dhallë.

I detyrohem shumë hallës sime për çastet që kemi kaluar bashkë. Edhe pse nuk takoheshim shpesh për shkak të rrethanave, ajo mbetej po e njëjta, e mirësjellë, e buzëqeshur e gojëmjaltë. Tani e kujtoj me mall e respekt dhe përmes këtyre rreshtave mundohem të shpreh sadopak se sa e rëndësishme ka qenë për mua dhe për të gjithë ne e dashura Hallë Lavdia.

                                                                Agim Barjam Seranaj

                                                                Edlira Hamza Seranaj

Mars 2013

Në çdo rast që do vinim në Klos,

do takonim Lavdijen e Temos

Sot jam 68 vjeç. Banoj në Hekal që është fshat i madh e kufitar me Klosin. Në vitet 1960 – ’80 kam punuar elektricist i zonës, anëtar i këshillit të fshatrave të bashkuar Hekal – Klos – Romës – Mollas e më vonë kryetar i këshillit të bashkuar të këtyre fshatrave. Puna e binte që të vinim në Klos për mbledhje e probleme të ndryshme. Në Klos shkonim me ekipe çdo 5 Maj apo festa të tjera kombëtare 28 e 29 nëntor, 4 shkurt etj. Më kujtohen shumë raste që bisedonim me njeri – tjetrin, me Luftar Jasharin, ish kryetar i kooperativës, me vëllezërit e mi Hajri, Razmi e Ferik Hametaj se Lavdija e Temo Metkës në Klos i ka shoqet të rralla, si ajo janë të pakta gratë. Gjithmonë na ka nderuar me fjalën e saj të mençme, me atë gotën e dhallës të veçantë nga shija, me ato fruta që ajo në çdo kohë i ruante për një rast  mikpritjeje. Në këtë shtëpi, me këmbënguljen e xha Temos, ne kemi ngrënë drekë dhe e kemi shijuar atë në maksimum. Saçi që përdorte, por edhe praktika e një nëne të zgjuar i jepte lezet e kënaqësi çdo gatimi. Për këto cilësi asaj i kishte dalë nami: Lavdija e Temos në Klos është e rrallë. Me këtë rast shpreh kënaqësinë që djali i saj, (ajo përgjërohej jo vetëm për fëmijët e saj, por për gjithë të tjerët) ka evidentuar cilësitë e saj për të mbetur shemull.

Lavdi emrit e cilësive të saj! I paharruar kujtimi!

                                                                       Asllan Filo Hametaj

Ballsh, më 11.11.2011

Vetëm fjalë zemre e shpirti

për gjyshe Dedenë

Gjyshja jonë flori

me virtyte e cilësi.

Dy vjet që Dedeja jonë e shtrenjtë nuk jeton fizikisht, por ajo do të jetojë në shpirtin e në zemrën time dhe të fëmijëve të mi, Mateos e Irisit sa të jetojmë dhe ne. Kam 8 vjet që jetoj në Majami të SHBA – së me bashkëshortin tim Altinin dhe dy fëmijët, por gjithmonë e kam kujtuar Dedenë për dashurinë që ajo shprehte, për këshillat që na jepte, për kujdesin e dhembshurinë që tregonte. Kur isha e vogël, më vonë si nxënëse e studente, në punë si inxhiniere elektronike në AMC dhe tani në SHBA gjyshe Dedenë e kam pasur në zemër, në shpirt. Më ka pasur ajo, së pari, e është ngulitur tek unë, është bërë e shenjtë për mua e për fëmijët e mi.

Dajë Agroni na jep mundësinë të shprehemi me shkrim për gjyshen tonë të shtrenjtë, por unë mund të them se sado të shkruaj për të si mbesa më e madhe nga fëmijët e saj, nuk mund t’i shpreh dot të gjitha ato porosi, këshilla, mençuri e ngrohtësi që ajo kishte për mua e për gjithë mbesat e nipërit e tjerë. Ajo që dua të nënvizoj është se cilësitë e saj do t’i mishërojmë e mbajmë gjallë, se gjyshen do ta kujtojmë gjithmonë e do t’i ngjajmë asaj. Për të do të flasim përherë me fjalë zemre e shpirti…

                                                                Irena Lefter (Canaj) Basha

Majami SHBA, dhjetor 2011

Vjehrrë model

Kujtimet që na ka lënë

Na ndritin si një pasqyrë,

Do t’i ruajmë gjithmonë,

Ajo ish si nëna jonë.

Ne tre nuset e djemve Nuredin, Teki e Mustafa të Dedesë, që banojmë në Klos, jetuam bashkë e më shumë me vjehrrën tonë. Jetesa bashkë e afër, kur u ndamë, na krijoi mundësinë që nga vjehhra jonë, që edhe ne i flisnim Dede, të mësonim, të këshilloheshim e të ndihmoheshim më tepër. Punët në fshat gjithmonë kanë qenë të vështira, por që duheshin bërë tërësisht e në kohë, pavarësisht se të ardhurat ishin të pakta. Në tërë punët e shtëpisë, bujqësisë e blegtorisë, hatëre, ndere etj. vjehrra jonë, Dedeja, ka qenë model, shembullore. Ajo ishte grua e mençur. Dinte të na orientonte, të na ndihmonte konkretisht për rritjen e fëmijëve, për punët e shtëpisë, për pritjen e mikut, për hatëret që duheshin bërë në fshat e jashtë tij. Për shumë vite që jetuam me Dedenë, ajo na qëndronte pranë si nëna jonë, na donte si dy vajzat e saj. Edhe ne e donim po ashtu.

Ja çfarë kemi mësuar nga Dedeja:

·       Të duam njëra – tjetrën, të mos kemi mëri e të merremi me llafe

·       Të bëhemi punëtore e të përballojmë gjithçka me guxim

·       Të jemi nikoqire e të nderojmë miqtë e shtëpisë

·       Të ruajmë vlerat e arritura e t’i ngremë më lart ato.

Me këtë rast shprehemi edhe një herë se ato vlera të Dedesë e mësimet e saj do t’i ruajmë e do t’ua transmetojmë bijve e nipërve tanë.

                                               Adelina Ibrahim (Cumani) Çalaj

                                               Lindita Muhamet (Shabani) Çalaj

                                               Valentina Rustem (Merkaj) Çalaj

Janar 2012

Kënaqësi ta kishe Lavdijen fqinje

Në Klos kam pasur fatin ta kem shtëpinë afër me Lavdijen, Dedenë, kështu i thosha edhe unë. Hyrjet e shtëpive tona janë më afër se me të tjerat e fshatit tonë. Jeta me komshi apo fqinjësi, si i themi ne këtu, më ka lënë mbresa shumë të mira me Dedenë, të cilat i kujtoj me shumë mall e respekt. Për shumë vite me këtë grua të mirë pranë ndjeva kënaqësi jo vetëm unë, por e gjithë familja ime. Ishte kënaqësi të bisedoje me Lavdijen, e cila ma dashuri, me urtësi e me fjalën e saj të ëmbël na lehtësonte për ndonjë problem apo halle të kohës. Gjatë viteve marrëdhëniet tona kanë qenë të shkëlqyera. Si hyrjet më të afërta me njëra – tjetrën, puna e binte që te njëra – tjetra të shkonim edhe për ndonjë mangësi që delte nga kuzhina. Ndodhte që papritur të të vinte ndokush, të mos kishe kafe, sheqer, oriz a diçka tjetër të të nevojitej atë çast në ato kohë të vështira. Dedeja të gjendej. Nuk mbaj mend ndonjë herë që Dedeja të mos ma kishte zgjidhur hallin. Edhe gramin e fundit po të kishte do të ma jepte, duke lënë veten. Ajo ishte e dashur me të gjithë, veçanërisht me fëmijët. Nuk mbaj mend ndonjëherë të jetë mërzitur me ta e çapkënllëqet e tyre. Shpesh ka ndodhur që pulat e detit e të fushës të jenë gdhirë në shtëpinë e saj e anasjelltas. Mund të kenë bërë edhe dëme nëpër të mbjellat, por asnjëherë nuk jemi mërzitur a grindur.

Si përfundim, mund të them se nuk ka kënaqësi më të madhe se të kesh një fqinj të mirë. Kur je derë e krah më krah, bëhet mur, bëhet kala.

                                                      Bejlere Veizaj. Merushe Harizaj

Klos, dhjetor 2011                                                        

Respekt të veçantë për Dedenë

Me vëllanë Përparimin e motrën Linditën i shprehim dëshirën Agronit të shkruajmë pak për Dedenë, për këtë nënë të mirë që të impononte ta respektoje. Ajo erdhi disa herë në Gjirokastër te djali i saj dhe në të gjitha këto raste do të vinte të na takojë dhe asnjëherë duarbosh, veçanërisht nga prodhimet e fshatit si ullinj, shegë, ftonj apo revani që ajo e bënte vetë. Dedeja e kishte bërë normë këtë gjë dhe ne bënim kujdes që kur venin në fshat Agroni me Nexhmijen apo vetëm, do t’i dërgonim ndonjë pako kafe, karamele, lekë etj. dhe, kur filloi filloi ekonomia e tregut me paketime e

bollëk, dërgonim ndonjë gjë të veçantë. Nuk e shpëton njeriun kjo që çon, shprehej Dedeja, por është respekti, kujdesi ndaj tjetrit.

Ajo që ka rëndësi të kuptoje prej saj nuk ishte thjesht respekti e kujdesi që tregonte për njerëzit, por gjykimi i saj në biseda, ndonjë këshillë që jepte për shoqëritë, punët etj. Fjala e saj ngjiste, zinte vend. Me nënën tonë, Taibenë, duheshin shumë dhe u prek për vdekjen e parakohshme të saj. Në ditën e varrimit më 16 shkurt 2005 ra borë e madhe dhe rrugët u rrezikuan, por ajo erdhi në Gjirokastër, edhe pse ngulmuam që të mos lëvizte. Fjala që iu dërgua ishte si një urdhër: “Mos lëviz se janë bllokuar rrugët!” Po ajo si përherë, vendimet i merrte dhe asgjë nuk e kthente nga ajo që kishte vendosur, pasi e gjykonte të drejtë.

Nga Dedeja dhe kujtimi i saj ke shumë se çfarë të mësosh. Le të jetë puna dhe shembulli i saj një përvojë për të gjithë ne.

                                           Përparim, Vladimir Cacaj, Lindita Çelo.

Gjirokastër, 05.11.2011

Nëna e Agronit të bënte për vete

Me nënën e Agronit jam takuar e njohur për herë të parë kur u bë fejesa e Agronit me Nexhmijen, mbesën e burrit tim më 24 shtator 1978. Nga njerëzit e Agronit ishin nënë Lavdija, daja i tij Barjami, xhaxhai Baçua, motra e tij Lefteria dhe vëllai i madh Hyseni. Nga ne të Nexhmijes ishim unë, Skënderi, Taibeja, Përparimi, Vladimiri, Hysnia, Lindita, Asllani, Yzeiri, Hajriu, Estrefi, Sabriu, Shemja, Barija etj. Kishim organizuar darkë se miqësia ishte bërë larg nga krahina e Mallakastrës, pavarësisht se Agroni punonte në Gjirokastër. Mbaj mend që nëna e Agronit ishte bashkë me të vëllanë e kunatin. “Miqësi e pandarë!”, tha ajo dhe biseda rrodhi lirshëm. Nga sa ishim atje, ajo ishte më e moshuara. Nuk ishte mosha, por diçka tjetër që të bënte për vete. Fjalët e matura e me “avash”, ndërhyrjet me mend në biseda apo ndonjë fjalë e urtë që përdorte, të jepte shpejt të kuptoje se kishe të bëje me një grua të mençur e të zonjën. E kam takuar disa herë nënë Lavdijen, kam vajtur në Klos, në fshatin ku ajo banonte, në Gjirokastër ku lindi Adriatiku etj. dhe ruaj kujtime të mira prej saj. Kishte bisedë të këndshme. Rroftë djali që ka shkruar për të! Unë sot jam 77 vjeç e nuk i bëj dot të gjitha hatëret, por do t’i çoja një lule te varri i saj në fshat. Me Shemen, Estrefin e Sabriun, xhaxhallarët e Nexhit, hodhëm këto mendime dhe e dimë se nuk i kemi thënë të tëra, se Dedeja ishte e veçantë. Lavdi e respekt jeta e saj, përvojë e mësim për të rinjtë!

                                                                   Sose Mystehak Cacaj

Zhapokikë, Tepelenë, 02.11.2011

Ta përjetosh ndryshe…

E premte, 25.11.2011

Sot Adjoni mbush 43 muaj ose 3 vjeç e 7 muaj. Ai është vogëlush i shkathët, i lezetshëm, i këndshëm… Edhe në kopsht Adjonin e duan tepër moshatarët, vajza apo djem qofshin. E duan shumë edhe edukatoret, që bëjnë përkujdesje të veçantë për të gjithë fëmijët e meritojnë respekt e falënderime nga prindërit, por veçanërisht nga gjyshërit…

Gjatë këtij viti që po merrem me monografinë, ku herë pas here më është dashur të lexoj, të shkruaj, të meditoj, të seleksionoj fotografi, të flas në telefon me dajat, tezen, Hysenin, Lefterinë, Adelinën apo me fshatin: Nuron, Tekinë, Mustafanë etj. Adjoni më është ndodhur pranë. Ka ndodhur që edhe më ka ngatërruar e mërzitur. Më ka marrë letrat, të shkruaj dhe unë. Jemi ulur pranë njeri – tjetrit me letrën përpara. Unë me timen dhe ai me zhgarravinat e veta. Është e vështirë t’i thuash pusho, mos pyet, mos ngacmo, mos m’i ngatërro etj. Fjala “mos” nuk mund të përdoret me fëmijët, aq më tepër në rastin e tij. Edhe pse kaq i vogël, pyetjet i bën tamam: Gjyshi… Nëna jote… dhe më sjell fotografitë ku ka dalë Dedeja. Gjyshi, ja gjyshja e babait tim dhe tregon me gishtin e vogël fotografitë e vendosura te biblioteka dhe në mur të shtëpisë.

Në mjaft raste Adjoni e bashkë me të edhe Skerdi e Dea e vogël, dy fëmijë bukuroshë të Ladit e të Almës, me gisht më kanë treguar edhe fletët që kam shkruar për nënë Dedenë. Kisha dëgjuar që fëmijët sot lindin të zgjuar, por tani po bindem me nipin tim, Adjon Adriatik Çalaj, që Nënë Dedenë, gjyshen e babait të tij po e përjeton pa e parë e jetuar fizikisht, por vetëm me fjalët që po dëgjon nga gjyshja e mamaja e tij. Me siguri Adjoni do ta përjetojë më shumë kur të rritet e të lexojë këto radhë dhe patjetër do të bëhet ashtu si e kishte dëshirën Nënë Dedeja, që në ditëlindjet e fëmijëve (ajo kishte merak dhe donte t’i mësonte emrat e të gjithë fëmjëve, jo vetëm të nipërve e të mbesave, por edhe të stërnipërve e stërmbesave) gjithmonë kishte urimin emblematik:

Fëmija me shëndet, edukatë, kulturë e arsim – pasuria më e madhe!

Kështu u shpreh ajo edhe për Adjonin më 25 prill 2008. Këtë urim do të kishte dëshirë ajo të bëhej për të gjithë të tjerët brez pas brezi. Detyrë mbetet që këtë urim e dëshirë të saj ta mbajmë të freskët e ta zbatojmë më së miri.

Gjyshja ishte shumë e dashur;

Fjalëpak, gojëëmbël, mikpritëse…

Më donte dhe e doja shumë

Më kujtohet shumë mirë kur ishim të vegjël dhe shkonim të gjithë, nipër e mbesa, e mblidheshim në fshat te Dedeja. E doja shumë, por edhe ajo më donte shumë. Shkoja shpesh në Klos dhe me kënaqësinë më të madhe. I rrija para mbrapa edhe për ta ndihmuar, por edhe se e kisha porosi nga mamaja. Ajo transmetonte vetëm mirësi dhe, veç shumë gjërave të tjera, ishte bujare e shumë mikpritëse. Kur shkonim në fshat, pa hyrë mirë në derë, Dedeja e kishte shtruar tavolinën dhe këtë e bënte jo vetëm për ne, por për të gjithë që i shkonin atje. Ishte shumë e veçantë. Nuk e bën kushdo këtë edhe në këtë kohë sot. Unë me vëllanë tim, Erjonin, rrinim tërë beharin në Klos. Valin, nusen e dajë Mustafait, e ndihmoja në punët e shtëpisë. Isha rritur me gjyshe në shtëpi dhe mami më kishte futur që të vogël për të bërë punë. Çdo ditë, pasi kisha mbaruar punët e shtëpisë brenda dhe i kisha dhënë një fshesë edhe avllisë, Dedeja ma shtronte tavolinën për të ngrënë. Unë mbaroja për pesë minuta. Më thoshte: “Siç ke punën, ha edhe bukën, t’u bëftë Dedeja ty!” Sa më kënaqnin fjalët e saj, vetëm fjalë të mira e të thëna me shpirt.

Më pëlqente shumë jeta në fshat. Që ditën e parë që shkonim, niseshim me vrap për nga Bregu i Lisit dhe ruanim lopët. Unë futesha dhe në punë të tjera. Me sa mbaj mend, mbillja misër, fasule, mblidhja patate, ullinj etj. punë të kësaj natyre, por që i bëja me qejf të madh e me dëshirën për ta ndihmuar Dedenë sa më shumë. Kënaqesha kur të dyja me Dedenë dilnim tek lapidari dhe “hidhnim grurin në veri” për ta pastruar.

Nuk i harroj gatimet e shijshme të saj si petullat, paparen dranë, pispilin, zogun e pjekur në saç e shumë e shumë të tjera. Të gjitha i gatuante aty prapa shtëpisë, ndizte një zjarr dhe unë rrija e shikoja. Kujtimi më i bukur: dybeku i Dedesë. Të pije dhallë nga dybeku i saj, nuk do të doje kurrësesi diçka tjetër.

Në vitin 1999 ne blemë shtëpi në Tiranë dhe unë vazhdova studimet për inxhinieri ndërtimi. E vuajtëm shumë këtë largim, por sidomos mami. Kushedi sa herë e gjeja me sy të përlotur dhe e pyesja ç’kishte. “Eh, ç’të kem, ja Dedeja, kaloi java e unë s’vajta dot!” – më përgjigjej. Kur ishim në Ballsh, shkonim çdo fundjave, ndërsa në Tiranë një herë në dy ose tri javë, më shumë nuk rezistonte dot mami. Eh, si bijat, atje në Klos e kishte kokën. Që kur fillova punë për herë të parë e deri ditën që ajo u nda nga ne, sa herë që shkoja vetë ose me mamin, i dërgoja kafe e ndonjë 5 apo 10 mijëshe. E kisha bërë zakon dhe, kur ia jepja, i puthja duart… Ishte e mrekullueshme dhe e pazevendësueshme Dedeja jonë.

Kujtimet për Dedenë janë pa fund të ngulitura thellë në trurin e shpirtin tim. Unë disa grimca hodha në letër, veçse tërë jetën do të punoj që porositë e vlerat e saj të mbeten e kujtohen në familjen time me burrin Ernestin, djalin Etjen, që më 23 janar mbush 4 vjeç, përgjithmonë.

P.S: Falënderoj dajën tim, Agronin, që na jep mundësinë të kemi një kujtim kaq të bukur.

                                                                                 Nga mbesa

Tiranë, 22 djetor 2011                              Marjola Përparim (Zeneli) Pepaj

Nëna!

Me qindra e mijëra njerëz kanë shkruar e folur për të. E kanë simbolizuar me shpresën, dashurinë, dhembshurinë, ndjenjën e pastër e një mori emrash të tjerë. Dhe unë, jo pa shkak, zgjodha një temë të tillë.

Vetëm të përmendurit e kësaj fjale më kujton sakrificën e saj për të më sjellë në botë.

Ato çaste, kur isha kërthi e vetëm, ajo tregohej e gatshme në orët e vona të natës për të më qetësuar. Është ajo që më mësoi fjalët dhe hapat e para. Në çdo çast timin ishe ti e para që më ledhatoje me dorën tënde të ngrohtë. Askush si ti s’ma bën qortimin dhe askush me fjalë të ëmbla s’ma dhuron këshillimin. Si në një pasqyrë pashë tek ti flakët e kohës, të cilat i mbron në vetvete dhe nuk djegin njeri. Por, tek meditoja për ty, nënë, diçka më ther fort në shpirt. Një mendim i trishtuar më përshkoi gjithë trupin. Një pyetje në veten time më bëri të të dua më shumë.

Po ata që s’kanë belbëzuar kurrë fjalën nënë?! Apo ata që s’kanë ndjerë forcën e dashurisë  tënde?! Tashmë e kuptova më shumë se kurrë vlerën tënde. Duke të pasur ty pranë, gjithçka më duket pranverë dhe prania jote ma shton dëshirën për të jetuar me gjithë forcën e shpirtit. E di se çdo thinjë dhe rrudhë është një hap largimi nga unë, por është ajo zemra ime që në çdo rrahje thotë nënë. Prandaj e shtrenjta nëna ime, vendosa të mbaj gjallë në zemër shembullin tënd. Të eci në rrugën tënde që emri “Nënë” t’i rezistojë furtunave e sulmeve të ndryshme.

Për këtë e skalita në zemër, që njerëzimi të ndiejë dashuri e respekt për njeriun që sakrifikon për njeriun. Për dëlirësinë e të gjitha kohërave, Nënën!                                                                        Marjola Pepa

Nënë e sakrificës…

Po shkruaj disa kujtime të jetës me nënën time. Dora s’më bën të hedh kujtime të këqija për ty, nënë e dashur, por gjithmonë të bukura. Ti ke qenë një nënë e sakrificës, një nënë rregullatore në familje, shoqëri e kudo. Nënë pa llafe, por me shumë punë.

Kur mbarova shkollën 8 – vjeçare, babai s’kishte mundësinë që të vazhdoja më tej shkollën. Më thoshte se duhej ndihmuar Lavdija në shtëpi, por Dedeja (siç e thërrisnim ne dhe të gjithë) u shqetësua shumë dhe bëri të pamundurën bashkë me vëllanë e madh, Hysenin, që të vazhdoja shkollën. Hyseni u mundua shumë dhe më rregulloi në një shkollë 2 – vjeçare elektrike në Tiranë. Nuk e harroj kurrë datën 17 nëntor 1972, kur erdhi Hyseni për të më marrë e çuar në shkollë. Babait përsëri nuk ia kishte qejfi, ndërsa Dedeja këmbënguli dhe ashtu u bë. Me të mbaruar shkollën me rezultate shumë të mira, fillova punë në uzinë. Dita – ditës i vinin lajme shumë të mira për mua dhe Dedeja bëhej shumë krenare. Një ditë më tha: “Jam e çliruar me sjelljen tënde se Temua gjithmonë më thoshte: Ti Lavdije m’i hoqe çupat nga duart” dhe unë ia ktheja: “Mos u bëj merak”, ndërsa tani i them: “Ja ku janë vajzat që ti nuk doje t’i çoje në shkollë, ke dëgjuar gjysmë llafi për to?!”

Dedeja kishte dëshirë të jashtëzakonshme që të gjithë fëmijët t’i bënte me shkollë. Kur u martova, Dedesë i hyri prapë meraku për mua, sepse nga ana e familjes së Papit (im shoq) nuk ishin mirë nga ekonomia (si ajo kohë). I thashë: “Mos ki merak, se unë kam shkollën dhe jemi të dy në punë”. Zanati që mora, më solli shumë të ardhura në jetë dhe të dy me Papin, duke punuar shumë e me sakrificë, e kaluam atë periudhë.

Kur linda fëmijën e parë, Erjonin, e mora në telefon Dedenë dhe i thashë: “Do të vini ë më merrni apo të vi vetë?” Më kujtohet si tani, kur erdhi babai me një mushkë, që e kishte marrë hua në lagje enkas për të më marrë mua dhe djalin, ndërsa Dedeja më priste te Lapidari i fshatit. E mori djalin në krahë dhe më tha: “T’u bëftë me mjekër të bardhë, moj bijë!”

Dedeja ka qenë një nënë e sakrificës, një nënë që të mësonte për çdo gjë.

Nëne, moj nëne

Një pleqëri e tillë nuk të takonte,

Po kështu qenka e thënë,

Kush punon nuk fiton,

I miri përherë e pëson.

Gjithmonë të kujtoj,

Nga mendja s’të lëshoj

Derisa të pushoj

Në butësinë e shpirtit tënd!

                                                 Adelina (Çalaj) Zeneli

Mars 2012

Nënë që meriton respekt

                                               S’të bën të madh mosha, por mendja.

Jam njohur me nënë Lavdijen për herë të parë kur ajo erdhi në Gjirokastër më 24 shtator 1978 në fejesën e Agronit me motrën tonë, Nexhmijen. Thonë se njerëzit njihen që në takimin e parë. Me nënë Dedenë kjo doli e përfundoi shumë e saktë. Ashtu si e njoha e më thanë para 34 vjetëve si nënë të mirë, të nderuar e të respektuar që kishte lindur, rritur, edukuar e shkolluar shtatë fëmijë, ashtu mbeti deri në fund të jetës së saj. Në çdo rast që ajo vinte te Agroni, do të bënte vizitë edhe në shtëpinë tonë. Asnjëherë duarbosh. E dëgjoja me vemendje kur fliste me maturi, kur pyeste apo edhe kur jepte ndonjë këshillë. Bisedonte për probleme të ndryshme dhe ishte shumë e ndjeshme për padrejtësitë që dëgjonte. Shqipëria për drejtësi vuan, thoshte, se pasuri ka plot. Nuk kanë vendet e tjera pasuri më shumë se Shqipëria, po te ne nuk është ditur, është bërë luftë klasash e jo ekonomi.

Në shumë probleme ajo fliste sikur kishte bërë shkollë të madhe. Vetë e pohonte se i kishte mbetur merak që s’kishte mundur të arsimohej, duhet të mësoni, porosiste vazhdimisht, se pa shkollë je gjysmë njeri. I kujtoj këto porosi kur na i thoshte në çdo rast që na vinte për vizitë. Nuk neglizhonte asnjë herë për nderet e hatëret, dimër me ngricë të ishte apo verë me vapën përvëluese.

Edhe një gjë tjetër dua të kujtoj për Dedenë, gatimet e saj. Gjithçka e përgatitur nga ajo dorë kishte shije të veçantë dhe mua më pëlqenin tepër: gjeli i detit me kulaç, ullinjtë, revania, saçi dhe gjithçka tjetër. Me siguri edhe motra ime ka mësuar nga kjo nënë që meriton respekt. I paharruar qoftë kujtimi i saj, i vlerave të larta njerëzore që ajo mbartte.

                                                              Vladimir Skënder Cacaj

Gjirokastër, dhjetor 2011

Kujime për motrën e madhe, Lavdije

Lavdija u lind dhe u rrit nga prindër të dashur, të urtë e të respektuar, veti këto të cilat i trashëgoi prej tyre dhe i manifestoi gjatë gjithë jetës.

Kujtimet e mia janë të veçanta, pasi unë isha fëmija më i vogël i familjes dhe diferenca e moshës ishte e  madhe. Ajo na konsideronte si mua dhe Hysenin njëlloj. Në pushimet e verës unë e kaloja kohën më të madhe në Klos dhe asnjëherë s’e mbaj mend që ajo të më diferenconte nga fëmijët e saj.

E dashur, e qeshur e plot humor me të gjithë. Punëtore, e respektuar e fjalëmbël kudo që ishte, me ata që i njihte apo nuk i njihte, ishte tipari i veçantë i saj. Nga puna e saj dhe e Temos gjendja ekonomike ishte e mirë dhe ndihmonte sa të mundte ata që kishin nevojë. Këto ndjenja të larta u dha edhe fëmijëve të saj, që edhe sot dallojnë nga të tjerët. Kishte largpamësi të veçantë për të ardhmen e fëmijëve, duke sakrifikuar për vete.

Mikpritja për çdo njeri që kalonte në rrugë, bëri që në të gjithë zonën të respektohej e të kishin përshtypjet më të mira për të.

Edhe në fund të jetës, megjithëse e sëmurë, nuk Ii rrinte dora pa punuar e goja pa folur, pa ngacmuar të njohurit e saj. Kështu do ta mbaj mend gjatë gjithë jetës motrën time Lavdije.

                                                                              Neki M.Seranaj

Shkurt 2012

Vetëm fjalë të mira për hallon

Kushtet kanë qenë të tilla që kemi banuar larg njëra – tjetrës. Unë kam lindur në Kukës, pastaj kam banuar në Krujë e më vonë në Tiranë si studente e me punë mjeke. Gjatë gjithë kohës për hallë Lavdijen, prindërit e mi Nekimi e Shefikoja, por edhe të tjerët, njerëzit e gjakut tonë: xhaxha Barjami, hallat e tjera Hatemja e Mbetja më kanë folur shumë mirë për të.

Në dasmat që janë bërë në Tiranë, unë jam takuar personalisht me hallë Lavdijen dhe kam parë se ajo ishte ashtu si kisha dëgjuar: e dashur, e dhembshur, që pyeste e jepte këshilla për mirë, që bënte me sakrificë nderet e hatëret, që punonte shumë, që ishte shembull në familje e kudo. Monografia që kushëriri im i parë Agroni ka shkruar, është një evidentim i vlerave njerëzore që halla ime i ka pasur, bile ne njerëzit e saj kemi treguar modestië tonë. Rëndësi ka që ne t’i ruajmë e çojmë më lart ato. Kjo ishte dhe porosia e saj që shpesh e përsëriste, kur thoshte të bëhemi të mirë…

Si mbesë e hallë Lavdijes, nuk do të harroj atë e porositë e saj që jepte për t’u bërë të vlefshëm. I paharruar kujtimi i HA L L Ë S!

                                                  Enkelejda Nekim (Seranaj) Afjani

                                                        Mjeke në Spitalin Amerikan

Mars, 2012

Dy fjalë për gjyshen time…

Kanë kaluar rreth dy dekada që kur isha i vogël dhe babai më dërgonte te Dedeja. Edhe tani kujtoj që mezi prisja të mbaronte shkolla e të shkoja në fshat. Në të shumtën e rasteve atje ishin edhe kushërinjtë e mi dhe ia kalonim shumë bukur së bashku. Edhe pse ishim fëmijë pak trazovaçë e bënim dhe gabime e prapësina, mbaj mend që gjyshja ishte shumë e duruar me ne. ishte një grua shumë punëtore, nuk rrinte asnjëherë duarkryq. Kishte një natyrë të afrueshme, nuk i mungonte sensi i humorit, bënte shpesh shumë shaka dhe gjithmonë na tregonte histori të ndryshme, që të nxirrnim mësime për veten tonë.

Kujtoj që një herë na tregoi për një nga stërgjyshërit tanë, ndoshta i quajtur Braçe, i cili kishte shumë dëshirë që të kishte një kobure, gjë e re për kohën, por që kushtonte shumë. Edhe pse familjarët nuk e kishin aprovuar, ai kishte ndjekur dëshirën e vet dhe për pasojë kishte shitur gjithë tokën, thjesht për të pasur një kobure.

-Ja ç’të bën kokëfortësia! – na thoshte Dedeja.

Në atë kohë, edhe pse ishin të varfër dhe ne fëmijët rrinim tre muajt e verës, ajo ka qenë shumë mikpritëse. Një gjë që më bënte shumë përshtypje ishte se gjyshe Dedeja mbante mend shumë mirë gjenealogjitë e gati shtatë brezave të mëparshëm. Ajo ua kujtonte emrat. Kjo më çudiste shumë. Përpiqesha t’i mbaja mend, por i harroja gjithmonë.

Kishte edhe raste që e shihja të ulur e duke menduar dhe lotët i rridhnin nëpër faqe. Patjetër që kishte kaluar shumë vuajtje dhe mungesa e gjysh Temos e kishte detyruar të ishte vetë burrë e vetë grua. Atëherë ajo fliste shpesh dhe me shumë respekt për gjyshin. Nuk i harroj as porositë që na jepte për t’u bërë fëmijë të mbarë e ta çmonim gjithmonë familjen.

Më vjen keq që ajo nuk jeton më e nuk arrita t’i prezantoj nusen time Klodianën, e cila e njeh gjyshe Dedenë vetëm nga fotografitë dhe bisedat që bëjmë në familje për të. Patjetër që për gjyshe Dedenë ka shumë gjëra për të thënë, por këto janë ato më të veçantat që unë kujtoj për të dhe sigurisht që do ta kujtoj gjithmonë në mendjen e zemrën time.

Janar 2012                                                                         Ermir Agron Çalaj

Nipçe: të vendosësh këto dy fotografi!

Me këto dy fotografi që po të jap, dua të flas shkurt për motrën time, Lavdijen që nuk harrohet. Me fotografinë e nënës sime Mejmedisë duan të them se ajo i donte shumë prindërit, kurse me këtë fotografi, ku kemi dalë vëllezër e motra: Lavdija, Barjami, unë, Mbetja e Nekimi plotësoj porosinë e saj për të pasur dashuri e mirësi në vëllazëri e kudo.

Prill 2012                                                      Hateme Maliq (Seranaj) Kapaj

Shënim: Me njerëzit e Dedesë, dajat e tezet e mija dhe me fëmijët e tyre, gjithmonë kemi shkuar shumë mirë; i jemi ndodhur njëri – tjetrit pranë, i kemi pasur në krye të tavolinave në gëzime dhe fjalën e tyre nuk e kemi bërë kurrë dy. Kështu po veproj edhe këtë herë. Porosinë e tezes, urdhrin e saj po e çoj në vend me kënaqësinë dhe respektin më të madh.

Në fotot më sipër janë Mejmedia, nëna e Dedesë dhe vëllezërit e motrat e saj.

Musa Qazim Kapaj, 91 vjeç

Kam lindur më 4 maj 1924 dhe banoj në fshatin Toç të Tepelenës. Lavdijen e kam pasur motrën e madhe të gruas sime, Hatemes.

Ajo ishte grua e veçantë dhe fëmijët e mi Eqeremi, Ilmiu, Xhevdeti, Besniku, Myzejeni e Dhurata e kujtojnë me shumë mall, dashuri e respekt.

Do bëhem si mamaja e gjysh Hysenit

Lukjana Elvis Baholli 5 vjeçe është stërmbesë e Dedesë. Ajo ka lindur e banon në Tiranë dhe këto tre muajt e fundit është e gëzuar se i ka ardhur Adjoni nga Gjirokastra. Duke e pyetur për Dedenë, ajo u shpreh: Do bëhem si mamaja e gjyshit tim që e donte aq shumë!

Kanushe Muharrem (Mahmutaj) Canaj,

Nënë Gonxhe 93 vjeçe

Në bisedë me nënën e Lefterit më datën 25.4.2012, ku ndodheshin Lefteri e Selvi Canaj, nuset e djemve të saj, Violeta Murataj , Lume Serani, nënë Gonxhja, që kështu i është folur gjithmonë, u shpreh: Lavdijen si krushkë që e kam patur, ka qenë e veçantë. Me Qerimin për Lavdijen thoshim: I ka lezet fjala, i ka shije buka…

Lavdijen s’e harrojmë…

Me Myzaferin dhe fëmijët, Enerjetën, Edmondin dhe Kozetën kur e takonim e bisedonim me Lavdijen, e dëgjonim me vemendje, ndienim kënaqësi të veçantë. E dinim që ajo do të thoshte fjalë të mençura, do të bënte ndonjë shaka apo humor me vend, do të jepte ndonjë porosi apo këshillë të vlefshme etj.

                                                                          Mbete Maliq (Seranaj) Kanani

Prill 2012

Takoheshim me mall

Koha, punët, jeta e pruri që të ishim larg njëra – tjetrës edhe ne si kushërira të para të fisit Seranaj. Kështu unë, Feruzja, Fatbardha, Faikja, Mbetja të banonim në Tiranë, Lavdija në Klos, Xhemilja në Kalenjë, Pashakua në Kutë të Mallakastrës, Hatemja në Toç të Tepelenës etj. Vazhdimisht kemi pyetur për njëra – tjetrën, por kur takoheshim, sidomos nëpër fejesa e dasma, çmalleshim. Dëshiroj nga zemra që ky mall e dashuri të transmetohet te brezat tanë.

                                                     Yllka Ramadan (Seranaj) Këllëzi

Vajza e vetme e Barjamit, Eftalia, që banon e punon në Kanada, për hallën Lavdije në telefon shprehet: “Shpresoj e uroj që vlerat e larta njerëzore të hallës sime të shkojnë kudo në botë. Unë i kam gjithmonë të freskëta fjalët e saj të dashura e nuk do ta harroj kurrë. Me burrin tim Vojon e me dy fëmijët, Erindin dhe Denadën, do ta kujtojmë gjithmonë Dedenë…”

Dhe disa fotografi, kujtime të bukura…

Hallua e babait na kishte xhan

Si të vegjël, unë me vëllanë tim Altin kemi dëgjuar fjalë të mira për Dedenë e Klosit, motrën e gjysh Barjamit dhe hallën e babi Agimit.

Në dasmën e xhaxhi Altinit ajo na puthi e përqafoi fort. Na kishte xhan, zemër. Edhe ne do të bëhemi të mirë, ashtu si donte ajo.

                                                                    Sibora Agim Seranaj

EMA ALTIN SHERIFI

17 maj 2008

Unë jam e vogël, 4 vjeçe. Do të rritem, do të bëhem e madhe, do të bëhem e mirë si gjyshet e babi Altinit dhe të mami Mirelës.

Nënë e gjyshe e dalluar,

Që të gjithë të kujtojnë,

Si dikur sot të nderojnë!

Hysen    Temo  Çalaj: Nënë, Nënë, Nënë e rrallë…

Natasha  Ali      Çalaj: Grua e veçantë që meriton respekt.

Migena Hysen   Çalaj: Gjyshja ime shumë e mirë.

Elvis     Hysen    Çalaj: E desha shumë Dedenë…

Luka    Elvis   Baholli: Nëna e gjysh Hysenit ka qenë shumë e mirë…

Lefteri  Temo     Çalaj: Nëna ime nuk harrohet…

Lefter   Qerim    Canaj: E kujtoj si nënën time…

Mirela  Lefter     Canaj: Gjyshe Dedeja ishte flori…

Altin   Sherif     Sherifi: Me Dedenë krenohem edhe unë.

Elona  Lefter      Canaj: Gjyshja jonë sa e mirë!

Nuredin  Temo     Çalaj: Nëna jonë i kishte duart flori.

Adelina Ibrahim   Çalaj: Grua punëtore e mikpritëse.

Adelina  Temo    Zeneli:  Nuk gjen në botë si Dedeja jonë.

Përparim              Zeneli: Dedeja sakrifikon shumë.

Teki        Temo     Çalaj: Dedeja na rriti me shumë sakrifica.

Lindita Muharrem Çalaj: Nënë Lavdija nuk vjen më…

Mustafa   Temo     Çalaj: Nënë e përkushtuar për familjen.

Neritan  Mustafa    Çalaj: Dedeja më jepte bukë e më mësonte.

Barjam   Zeqo        Çalaj: Na donte si vëllezër.

Haredin  Zeqo        Çalaj: Lavdija si kishte emrin, ashtu ishte Lavdi!

Zihni      Zeqo         Çalaj: I kishte lezet fjala…

Festim    Zeqo         Çalaj: Si Dedeja janë të rralla gratë.

Lefter     Gjysh        Çalaj: Dede ishte, Dede me të vërtetë.

Nekim                  Seranaj: Të mirat e Lavdijes nuk harrohen.

Shefiko                Seranaj: Katër orë rrugë në këmbë Klos – Çorrush me

                                          Dedenë m’u dukën si katër minuta.

Shkëlqin Nekim   Seranaj: Disa herë e kisha takuar, por shumë mësova.

Kujtim  Ramadan Seranaj: Lavdija e nderonte fisin tonë.

Yllka    Ramadan Seranaj: Kushërirë e veçantë, e paarritshme.

Caush  Dervish     Shehaj: Lavdija dallohej në fshat.

Novruz  Adil         Shehaj: Grua punëtore dhe e zgjuar.

Ahmet   Adil         Shehaj: Kishe qejf ta dëgjoje.

Luan      Adil         Shehaj: Dedeja të përgjigjej me logjikë.

Hanko                    Shehaj: Dedenë e kisha si motër të madhe.

Zazan   Xhezmi     Çalaj: Në Greqi ku punoja, kam marrë të fala nga Dedeja.

Zenel   Metkë        Çalaj: Lavdija në këtë shtëpi ka bërë nder e lezet.

Batjar Zenel        Çalaj: Me Dedenë mësoje gjëra të mira për jetën.

Arshi    Zenel      Çalaj: Për Dedenë veç fjalë të mira mund të thuash.

Mehmet Zenel     Çalaj: Dedeja ka ditur se si të ndihmojë.

Katerina               Çalaj: Mua më është bërë si nënë e vërtetë.

Barjam  Maliq  Seranaj: Motër me kuptimin e plotë të kësaj fjale.

Keze   Sefedin  Seranaj: Mësova shumë nga Dedeja.

Agim   Barjam  Seranaj: Hallë tepër e mirë e shembullore.

Mbete  Maliq     Kanani: E kisha motër e nënë…

Mondi  Muzafer Kanani: Teze Lavdija të shkrinte së qeshuri.

Hateme Maliq      Kapaj: Si motër kishe të mësoje shumë.

Ilmi    Musa  Kapaj: Më pyeste me shumë dashuri për gjithë familjen Kapaj.

Myzejen Musa     Kapaj: Dedeja të jepte kurajë në jetë.

Dhurata Musa   Zeneli: Tezja gëzohej shumë, kur merrte vesh se ishim mirë.

Teki Muharrem  Shehaj: Dedeja me sedër të madhe…

Fuat   Nazif        Verbaj: E pyesja dhe e dëgjoja me respekt.

Izet    Selman     Ferzaj: Lavdijen e mburrnin të gjithë në fshat.

Petrit  Izet          Ferzaj: Punonte si bletë.

Foto           Soko: Nënën edhe ne e duam, por ju shkoni shpesh për ta takuar.

Leonidha  Veizaj: Nuk i dihet pleqërisë. Nuk e mendoja Dedenë kështu…

Bedri    Veizaj: Me nënën time Manushaqen duheshin si motra.

Refat  Axhem  Xhelilaj: Dedeja arsyetonte shumë…

Fatbardh Ali Xhafa: Dedeja mundohet me gjithë shpirt për të nderuar

                                 njerëzit.

Enver e Xheko Llakaj: Nga ne jepi Dedesë këtë pako kafe.

Pëllumb Ali Xhafa: Edhe një gotë dhallë apo një kokër ulli nga ai që ka

                                përgatitur Dedeja, ka shije më vehte…

Bujar  Murati: Lavdija tregonte kujdes e respekt për ne që ishim larguar nga Klosi.

Të tjerët për Dedenë

Petro       Stathi: Kanë bulmet prindërit…

Foto   Xhavara: Rruga është e mirë për te prindërit në fshat.

Nesti       Gumi: Prindërve u qëndron afër, pavarësisht se je larg.

Qazim     Aliko: Si kalove nga fshati, si i kishe prindërit…

Jorgo       Pulla: Do të të shohë Zoti, që shikon nënën!

Pelush e Petrit Alushaj: Këto 5 mijë lekë jepja nënës...

Napolon  Semi: Me kënaqësi do t’i paguaj një drekë nënës tënde.

Shemsho e Sihat Çela: Të fala nënës dhe jepi një pako kafe nga ne.

Avni e Dushi Peçi: Këto lekë do t’ia japësh nënës…

Llambi e Eftali Qiro: Këtë bluzë e kam për nënën tënde…

Kristo    Nushi: Nëna mbahet?…

Demo    Tushe: Mbahet ajo, Nëna, si kalon…

Pando  Partali: Këto 5 mijë dhrahmi jepja nënës…

Mehmet  Shehu: Këtë shishe me Uiski çoja nënës…

Athina   Shehu: Këto rroba jepja nënës…

Prokop Vardhami: Do të të bëhen të mira, kujdesi për nënën…

Çarçan  Mema: Shikoje nënën sa të jetë gjallë…

Mustafa e Sano Xhafa: Një batanije për nënën tënde…

Çavo   Puleri: Një vazo mjaltë për nënën…

Petro  Kosta: Kur të vijë nëna në Gjirokastër, nxire për vizitë…

Kujtim Ismail Koxhaj: Dedenë e kam dashur si teze…

Sulo Ismail Koxhaj: Nëna jote më ka dashur si fëmijën e saj…

Servet   Kanina: T’i shikosh prindërit…

Pelivan  Tushe: Do të shkosh në fshat, t’i gjesh mirë…

Stefan   Arseni: Sa mirë që ke mbajtur ditar për nënën!

Dilaver  Xhaferi: Për nënën ke bërë e po bën akoma…

Isuf     Çepani: Pse i thonë nënë…

Llukan Stavri: Nënë e baba nuk gjen dot…

Izet      Çela: Jo të gjithë janë interesuar kështu…

Ceno   Visha: Bën mirë që e kujton nënën…

Thimjo Fili: E ke respektuar nënën ashtu si i takon nënave…

Memo  Gjoka: Agroni mbeti në fshat te nëna.

Pali    Kaci: Nëna jote punëtore e madhe.

Gole   Zogo: Rrofsh që i qëndron afër nënës…

Ajet Çeribashi: Më pyetën për ty; u thashë ka vajtur te nëna…

Pavllo e Sokrat Zherdi: Një vazo mjaltë nga Lunxhëria për nënën tënde.

Fane  Gjoka: Nëna jote shumë mikpritëse…

Myslim  Kuçi: Pleqtë e tu na dhanë 2 kg mish të pjekur dhe revani.

Blendi Klosi: Vetëm një gotë dhallë dua se është shumë e mirë.

Sherif Kamber Shehu: Në Klos vinte sikur është Kordhoca. Ju e bëni shumë

                       nënën!

Sihat Dino Osmani: Bravo të qoftë që e kujton vazhdimisht nënën tënde, por

                      edhe ajo është e rrallë që u ka bërë kështu…

Kiço Vasil Shtika: Agron, sa mirë i përgatit nëna juaj ullinjtë dhe kuleçtë në tigan. Kam shkuar në gjithë Shqipërinë, po me këtë shije nuk kam gjetur…

Vaso Jorgo Millo: Sa herë që unë vete në Dervicjan, ju shkoni te nëna. Mirë

                    bëni…

Sheme e Sabri Banush Cacaj: Dedeja është zonjë e shtëpisë dhe e arës.

Shënim: Këto shprehje janë vetëm disa, të sistemuara në këtë mënyrë, që njerëzit e afërt e të largët, që e kanë njohur shumë apo pak, kanë dashur ta portretizojnë nënën tonë. Me siguri them se ka edhe shumë miq e të njohur që kanë kujtime edhe më të mira për Dedenë tonë, por unë shkrova në këtë libër vetëm disa prej tyre. Janë ato ku kam qenë prezent e i mbaj mend vetë gjatë kohës kur ajo ka qenë mirë, sëmurë e sidomos kur u nda nga jeta dhe njerëzit kanë dhënë gjykimet e vlerësimet e tyre për vetitë e cilësitë e saj.

Me këtë rast dua të falënderoj nga zemra edhe një herë të gjithë ata që ruajnë kujtime të mira për Dedenë, që janë shprehur e shprehen qoftë edhe me një fjalë të thjeshtë, të sinqertë zemre për të, ashtu siç ishte në të vërtetë nënë Lavdija.