Dedeja në Gjirokastër

Dedeja  në  Gjirokastër

Të shumta ishin fijet që më lidhën me Gjirokastrën. Ky qytet zuri një vend me rëndësi në jetën time. Një qytet i çuditshëm, me gur një mbi një dhe me njerëz të veçantë. Një jetë tjetër e ndryshme nga e mëparshmja. Këta njerëz m’u bënë të afërt. Na lidhte përditshmëria.

Shpesh bisedonim e qanim hallet me njëri– tjetrin. Kishte dhe nga ata që ta kishin me hile. Nga njëra anë të thoshin shok e mik e nga ana tjetër thikën pas shpine. Të peshonin mirë gjirokastritët e vërtetë dhe pastaj të hapnin derën. Banonim e banojmë në lagjet e reja, në këmbët e tij. Qyteti duket se nuk mund t’i mbajë gjatë mbi shpinë ujërat, pisllëqet e mbeturinet e tjera. Ato ikin tatëpjetë dhe i mbledh lumi për t’i çuar përtej përmes grykash e malesh e për t’i derdhur në det. Qyteti do pastërtinë, dëlirësinë, mirësinë, maturinë. Këtu erdhën edhe të mitë…

Ju u bëtë vetë me fëmijë. Kemi merak…

                                                                            Gjirokastër, 13 shkurt 1989

Ditë me shi. Dhe shiu kur fillon këtu në Gjirokastër, harron të pushojë. Thonë se një kronikan osman kur erdhi për herë të parë në qytet u prit me rrebesh shiu. Sa qëndroi në qytet, shiu nuk iu nda. I takoi të rikthehet sërish në këto vise pas shumë vitesh. E njëjta gjë. Sërish shiu rrebesh. U habit. Shi kaq gjatë. Këtu duhet t’i ketë rrënjët shiu, kishte thënë. Ka ditë që bie, ndërsa maleve bie borë. Ishte ora një e mesditës dhe ra zilja e derës. U ngrita dhe e hapa. Në prag ishte Tekiu me vajzën e vogël të Lefterisë, Elonën.

-Ejani, ejani se jeni bëri ujë, - i ftova brenda.       

-Për këtu jemi nisur, - ma ktheu, - po eja bëhu gati të dalim të marrim Dedenë se e kemi lënë tek postblloku dhe na pret…

Zemra më rrahu nga gëzimi, për dy minuta isha gati. Shkuam dhe e morëm. Në shtëpi sikur kishte më shumë gëzim, dashuri, por edhe dhembshuri. U çmallëm. Në një çast Dedeja tha:

-Ju u bëtë vetë me fëmijë…, prandaj ne kemi merak!

Vetëm pas këtyre fjalëve e kuptova vizitën e papritur të tyre. Punët dhe problemet nuk më kishin dhënë mundësinë dhe kohën e duhur të shkoj në fshat. Kishin kaluar dy muaj e gjysmë nga hera e fundit që kisha qenë. Ata ishin bërë merak. Ajo e kishte vendosur.

-Do shkoj të shikoj si janë, - kishte thënë dhe kishte marrë udhën.

Pa veshur ishte, me kandil i bënte detyrat Agroni

                                                                  E enjte, 15 shkurt  1989

Koha vazhdon e keqe. Janë hapur qiejt. Fëmijët nuk i ndahen Dedesë. Duke parë se i mbante pranë e i përkëdhelte, kujtoj kohën time, vogëlinë. Ishin kohë të vështira. Lodheshin e robëtoheshin gjithë ditën. Shpesh edhe buka mungonte, pale të tjerat, megjithatë asnjëherë nuk dëgjuam një ankesë nga goja e tyre. Vuajtjet të mëdha, por edhe përkujdesja ndaj nesh ishte e madhe: të na rrisin, të na shkollojnë, të na edukojnë.

-Me bukë nuk ngopeshim, rrobat si mos o zot, me kandil i bënte detyrat babai juaj, - dëgjova që i thoshte Tikut e Mirit. – Me mësime shumë mirë, i sjellshëm si ai…

Pak fjalë, por një mësim i madh për fëmijët. Pak qëndroi Dedeja. Dy net. Do të donim të qëndronte më gjatë, por s’mundej. Të tjera detyrime kishte.     

Sa e bukur Gjirokastra!

                                     E shtunë – e enjte, 30.12.1995 – 4.1.1996

Edhe herë të tjera Dedeja kishte ardhur tek ne, por asnjëherë nuk e kishim bërë Vitin e Ri bashkë këtu në Gjirokastër. E kishim lutur, por nuk i ishte bërë mbarë, ishte justifikuar. Erdhi të shtunën paradite. Dolëm dhe e pritëm. Fëmijët hidheshin përpjetë nga gëzimi. Ditë dimri. E vërejtur. Ftohtë, megjithatë nuk e ndienim. Kisha dalë me fëmijët. Ata ishin të padurueshëm. Një e dy e thoshin: shumë po vonohet autobusi. Më në fund u duk. Sapo hodhi këmbën e parë në tokë, Tiku me Mirin iu hodhën në qafë. “Mosni, more… se më mbytët!” – dhe përqafo e puth.

Shtëpia na duket ndryshe. Ka më shumë jetë e gjallëri. Të folur me zë të lartë, të qeshura. Megjithëse është festë, Nexhmija një e dy dhe sajon ndonjë gjë të veçantë. Të gjithë duam si e si ta kënaqim sa më shumë Dedenë. Dimër i butë ky i sivjetmi. Sa mirë do të ishte që dëbora e majëmaleve të hidhte vellon e bardhë edhe mbi qytet. Fëmijët e presin me padurim, po ajo s’po vjen. Vendosëm t’i tregojnë Dedesë Gjirokastrën. Dhe ka se çfarë të shikojë e të admirojë njeriu këtu në Gjirokastër. Të gjithë së bashku e nisëm me këmbë. Adriatiku me Ermirin e vunë në mes Dedenë, ndërsa unë me Nexhmijen pas tyre. Ecnim ngadalë. Ajo kthente kokën andej – këtej, mbante këmbët dhe një e dy përsëriste frazën: “Sa bukur!”. Te Sheshi i Çerçizit ndaloi përpara monumentit.

-Populli i nderon përherë burrat e mençur e trima, - tha, duke ia ngulur sytë statujës së bronztë. – Kështu ka qenë përherë. Ju e dini këngën e Rapo Hekalit. Trim i madh ka qenë, me pushkë e jatagan dhe i ngritën këngë se bëmat e tij kundër taborit të asqerit ishin të shumta…

Ajo vazhdoi t’u tregojë djemve për trimërinë që kalon nga brezi në brez, për Dervish Hekalin, këshilltarët e Hekalit. E dëgjoja dhe bëja çudi. Një thesar të tërë mbante ajo brenda vetes. U ngjitëm drejt Qafës së Pazarit.

-Sa e bukur Gjirokastra! Sa bukur i kanë qëndisur rrugët! 

Kur u ngjitëm në sheshin e Obeliskut dhe tek sheshi ku pak vite më parë ishte vendosur monumenti i Enver Hoxhës, Dedeja u mrekullua me të vërtetë.

-Sa bukur duken shtëpitë mbi njëra – tjetrën, - tha, - duket sikur janë varur nga qielli dhe Zoti i ka vendosur vetë me dorë në sup të njëra tjetrës.

Gjithë paraditen lëvizëm nëpët qytet. Kur u ngjitëm në kala, nisa t’i flas për Argjiron.

-E di, e di, -  më ndërpreu. – U hodh nga shkëmbi për të mos rënë në dorë të hasmit…

I tregova lagjet e sipërme. Shtëpinë e Topullit. Malet përballë. Libohovën. Shkuam edhe atje, edhe në Kakavije. Të gjitha i fiksova në aparatin fotografik. Bëra një album të veçantë me të gjitha fotografitë. Do t’ia jap me vete, kur të iki për në fshat.

Ditët ikin pa u kuptuar. Do të iki nesër, shumë qëndrova, - tha në mbrëmje. E lutëm të qëndrojë. Kam punë, më presin dhe atje. Ishte e kotë të ngulim këmbë. Kur ajo vendos për diçka, është e pamundur t’i kthesh mendjen. U ngrita dhe i dhashë albumin.

-Merre ta kesh kujtim këtej nga Gjirokastra.

-Më bëtë shumë, - tha, - u kënaqa. Do të kem se ç’t’u tregoj atyre për këtë qytet të bukur e të pastër që keni.

E di, këto nuk janë vetëm fjalë. Me të shkuar, kushdo që do ta pyesë, do t’i tregojë për Gjirokastrën, për bukuritë e saj, për gjithë sa kaloi këto ditë dhe padyshim albumin do ta shfletojë faqe pas faqeje dhe do të tregojë…

Kam lënë vetëm nusen!

(Uji i Ftohtë Tepelenë)

                                                                                  08.06.2003

U nisëm nga Klosi për në Gjirokastër në mëngjes. Ishim unë, Dedeja, Mustafai dhe Neritani. Ndaluam në Ujin e Ftohtë të Tepelenës për të pirë një kafe. Dedeja piu vetëm ujë. Unë i mora dhe një pako me bukë të thekura. I pëlqeu shumë.

-Shiko ç’kanë bërë… - tha dhe zbriti e u freskua tek ujët që rridhte tatëpjetë e shkumonte. Iu afrua një vaske me ujë të rrjedhshëm plot me peshq. Tanua filloi të luajë me ta e të përpiqet t’i kapë. Atij i rrëshqisnin nga duart. Shitësi e shikonte e qeshte.

-Po e kape, do të ta jap pa lek.

Përpjekje e kotë. Asnjë nuk mundi të kapë. Qeshnim të gjithë me përpjekjet e tij dhe me stërkalat e ujit që na lagnin të gjithëve. Vapë ishte. Verë, po aty nën hijen e rrapeve shekullorë dhe freskisë së ujit gurgullues ishte kënaqësi të rrije. Bleva një kilogram peshq të gjallë, mbushëm një bidon 30 litërsh me ujë dhe u nisëm. Kur arritëm në Hormovë, u thashë:

-Kjo është Hormova që e vuri me Ali Pashë Tepelenën… Këtu kultivohen edhe peshq.

-Vijmë mbas ndonjë jave prapë këtej, - shtova pas pak, - i shohim me rehat.

-Nuk më del koha, - ma preu shkurt Dedeja. – Kam lënë pas vetëm nusen. E meruam atë, çfarë do të bëjë ajo më parë…

Kështu e kishte ajo, nuk rrinte dot në një vend, Tiranë a Gjirokastër qoftë më shumë se dy – tri ditë. Mendjen e kishte në fshat e donte të kthehej sa më shpejt atje. Arsyen e gjeti: Kam lënë nusen vetëm…

Më pëlqeu kjo fotografi

                                                                E hënë, 09 qershor 2003

Të premten në mesditë Mustafai më mori në telefon në shtëpi dhe më tha: Do të vij me Dedenë nesër…

E pyeta se kur kishte ardhur nga Greqia dhe, pasi u mendova një çast, i thashë të mos nxitoheshin. Do të veja unë me makinë të dielën dhe të hënën vinim bashkë në Gjirokastër.

-Mbaron dhe ti punë me pasaportën e re, - përforcova mendimin.

Dedeja më kishte thënë se donte të vinte në Gjirokastër. Vonë ma tha arsyen: do të shkonte t’i bënte një vizitë nënës së Nexhit. Taibeja, domethënë vjehrra ime, kishte qenë sëmurë. Ishte shtruar në spital në Tiranë nga një sëmundje e rëndë. Ishim kthyer. Do të të lajmëroj unë, kur të vish, i thashë Dedesë. Ajo ngulte këmbë të vinte sa më shpejt. Unë dua ta shtyj disi. Po bëj disa rregullime në shtëpi dhe prandaj. Po ku dëgjon Dedeja nga ai vesh.

U bë siç donte ajo. Erdhën.    

Në shtëpi, duke parë një polifoto në kornizë, e ndjeva kënaqësinë e saj. Ajo zakonisht është e kursyer në ndjenjat e veta, por këtë herë i shprehu me fjalë:

-Më plëqen kjo fotografi, i paske çuar prindërit e Nexhit…

I hapi koha… Diell i bëri…

                                          E mërkurë. Gjirokastër, më 16.02.2005

Gjithë kjo kohë ka qenë e ngarkuar me tension e shqetësim. Taibeja sa vete e po bëhet më keq. Doktorë e ilaçe. E shikojmë që përmirësim nuk ka. I qëndrojmë afër dhe mundohemi sadopak t’ia lehtësojmë dhimbjet. I japim kurajë. Do të kalojë, i themi, do të bëhesh mirë. Lotët i kemi në sy, por mundohemi ta mbajmë veten. Ç’t’i bësh! Jeta i ka të gjitha: edhe gëzmin, edhe hidhërimin. Mos u mërzisni, na thotë, shyqyr që ju kam juve shëndoshë dhe t’ju lë pas. Mysafirë jemi në këtë botë. Erdhëm e do të ikim. Kështu ka qenë përherë… Na i thotë këto përmes pauzave të gjata. Ne shikojmë njeri – tjetrin. Ç’mund të bëjmë?! Unë gjatë gjithë kohës mundohesha t’i plotësoj kërkesat, “i gjeja midenë”, siç thoshte ajo. “Zog të pazarit e ke Gonen, - i thoshte Nexhit, - Rrofshi e qofshi!” Unë i sillja rrush vendi, domate vendi, lakra të egra, gjizë dhe të tjera si këto. Të hapet oreksi me këto, i thosha.  

    Sëmundja e saj zgjati dy vjet.  Mëngjesi i 15 shkurtit na gjeti të gjithë në këmbë. Ç’them kështu, gjithë natën e kaluam mbi kokën e saj. I bëmë të gjitha ç’mundëm, por pa fajde. Mbaroi. Për vdekjen e saj lajmërova Tashën dhe Lefterin në Tiranë, kurse në Klos Nuron. Të dy grupet u nisëm në të gdhirë të datës 16. Ishte një ditë e vështirë. Dëbora binte shtëllunga – shtëllunga, ftohtë ishte, rrugët aty – këtu ishin të bllokuara. U lidha prapë me telefon me të dy palët. Mos u nisni, u thashë, koha është e keqe. Vini më vonë, kur të ndryshojë moti. Ata nuk donin t’ia dinin. Do të jemi aty për varrim! Kështu e kishin vendosur dhe erdhën. Ora ishte nëntë, kur u dhanë në derë. Një bylyk i tërë, si i thonë fjalës, nja dhjetë veta me Dedenë në krye. Varrimi ishte në njëmbëdhjetë.           

Kortezhi i përmortshëm u nis. Shiu që pak më parë binte me rrebesh, u pakësua dhe qielli u ça. Retë sikur i shtyu njeri me dorë. Duke ecur me Dedenë përkrahu, siç zbritëm nga makina, Zyhdi Hyka, një miku im nga Shkodra na bëri një fotografi. Dedeja ngriti kokën lart dhe duke tundur kokën, tha:

-Edhe pse dimër i veçantë ky i sivjetmi, i ashpër, i hapi koha, diell i bëri…

Pas ceremonisë iu luta të qëndronte, se e lodhur ishte dhe kohës nuk i dihej. Nuk pranoi. Sot erdhëm për sebep, do të vijmë prapë.

Nusja zonjë…

                                                                Gjirokastër, më 12.05.2005

Pavarësisht dhimbjeve e fatkeqësive, jeta vazhdon dhe të rrëmben në vorbullën e saj. Dhimbja është e pandarë nga gëzimi. Po të ishte ndryshe, nuk do t’ia dinim vlerën jetës. Pak kohë më parë u përballëm me vdekjen. Na u plagos zemra. Na iku njeriu i dashur dhe lotët na ikën rrëke. Ç’t’i bësh! Ke parë ndonjëherë një burrë të qajë?! Pika helmi janë lotët e tij. Humnera të thella në një tokë të fortë. Ke parë të qajë shkëmbi?! Të bjerë loti dhe të djegë gurin, ta thormojë, ta bëjë hi?! Edhe burrat qajnë, nuk mund ta mbajnë brenda vetes helmin. E nxjerrin për ta lehtësuar zemrën.

Dimri iku. Ka ardhur pranvera plot diell e shkëlqim. Dritaret janë të hapura tej e tej sikur presin epoka të bukura. Transformimi i natyrës sikur të deh. Gjithçka është ndryshe. Një gëzim kemi në familje. Gëzime paçim përherë! Adriatiku do të fejohet. Kjo ngjarje ndryshoi gjithçka, nuk thotë kot poeti: “Ti je yll e ti je dritë,/ je flori e je argjend,/ ti je xhind që të merr sytë,/ që të prish, të le pa mend”. Kështu është kjo punë. Erdhi dashuria dhe ishte maj me freski e lule.

Vendosëm të bëjmë fejesën. Dhe e bëmë më 1 maj. Shumë veta shkuam në Përmet. Ndërruam nishanet. Unazat, sipas zakonit. Me Yllin, babanë e nuses – Fiorvitës, ramë dakort që ata të vijnë pas dy javësh të shkelin shtëpinë. Në 15 do të bëjmë drekë. I morëm të gjitha masat. Shkova në Klos. Nuk mund të mungojë Dedeja në këtë gëzim. Ajo duhet në krye të trapezës. Të gjithë u gëzuan.

E mora me vete. Nexhi e kishte lënë me Fiorin, që kur të arrinim ne, të vinte edhe ajo. Është studente e gjuhës angleze dhe bën praktikën në shkollën “Urani Rumbo”. Erdhi në mbrëmje. Dedeja e mori pranë, e shikonte dhe filloi bisedën me të. Në një moment, kur Fiori u ngrit për të ndihmuar Nexhin, Dedeja u kthye nga unë dhe më tha nën zë:

-Zonjë nusja, të kenë mend në kokë…

Mjalti i mjaltit, i thonë...

                                                                  E shtunë, 14 maj 2005

Dedeja e ka zakon, që sa herë kthehem në shtëpi, më pyet gjerë e gjatë se si shkova, kë pashë a takova. Ika në mëngjes dhe u ktheva në drekë.

-Piva një kafe me një të moshuar, Kalo Lelën nga Dukasi i Tepelenës, nga fshati i Memo Nexhipit që ka rënë në provokacionet e gushtit të vitit 1949 – i thashë Dedesë.

-Ç’ja thatë?

-Është i 1926 – ës, i 16 shkurtit, ka qenë ushtarak dhe veteran. Mbahet shumë mirë. Nuk më linte të shkoja, kishte një merak.

-Të gjithë e kanë diçka…

-Kam nipër e mbesa plot, - më tha, - po kur më iku Klodi i Fatmirit në Amerikë me loto, ndjeva një dhimbje të madhe, o Agron. Atë ditë që u nis, në orën 10 kur u ngrit avikoni dola te Kodra përtej dhe ngrita kokën lart në qiell. Më dukej sikur do të më kalonte aty…, sikur do ta shikoja… Janë të dhimbsur fëmijët e fëmijëve…

-Ashtu është vërtet, - tundi kokën e menduar Dedeja. – Mjalti i mjaltit!

Nuk vij dot…

(Dedeja nuk erdhi)

                                                              Gjirokastër, më 02.10.2014

Ditën e dasmës së Tikut e kishim prerë prej kohësh për në 1 tetor. Do të bënim darkën të dielën. Listat i kishim bërë dhe ftesat i kishim dërguar prej kohësh. Kishim dërguar në Klos, në Hekal, në Tiranë dhe kudo ku i kishim njerëzit. As gëzimi dhe as hidhërimi nuk kalohen pa njerëz. Pastaj ishte gazi i parë në shtëpinë tonë. Para dasmës Dedeja u interesua për të gjitha: si do ta organizonim, ç’lokal kishim zgjedhur, mos kishim harruar njeri dhe të tjera. E dija merakun e saj dhe i tregova me hollësi për të gjitha masat që kishim marrë. I lexova dhe të ftuarit emër për emër. Në krye kisha emrin e saj.

-Ty të dua në krye të tavolinës.

-Lërmë mua, - ma preu shkurt. – Unë nuk vij dot…, do të dërgoj nusen me Mustafanë.

M’u prish qejfi. Megjithëse ngula këmbë, më nxori njëmijë e një arsye, si i thonë fjalës. Nuk vi që nuk vi! Ishte e kotë të ngulmoja më tepër.

U mblodhën të gjithë, vëllezër e motra, të afërm, shokë e miq dhe darka kaloi më së miri.

-Bëre dasmë të mirë, - m’u shprehën disa.

Gjithçka për së mbari, por mungesën e Dedesë e ndiem jo vetëm ne, fëmijët e saj. Dajallarët Barjam e Nekim, motra e saj Mbetja u mërzitën shumë. Po ashtu edhe Myzaferi. U munduam ta justifikojmë me problemet e shumta shëndetësore. Dhe kishim të drejtë. Çdo gjë mund të plotësohet, por malli është e pamundur të zëvendësohet. Pastaj ajo me humorin dhe batutat e saj padyshim do t’i kishte dhënë një ngjyrim tjetër gjithçkaje.