GJURMËT E NJË JETE: KAPITULL MË VETE

KAPITULL MË VETE

Ruaje fotografinë

Si gjënë më të shtrenjtë,

Si e vetmja që do të kujtojë

Të afërmin që ke dashur aq shumë...

Njeriu është i çuditshëm, mjafton një ngacmim sado i vogël dhe papritur brenda tij zgjohen ndjesi të çuditshme, çaste të kaluara, të bukura apo të hidhura dhe ai i përjeton sërish ato momente. Herë – herë buzëqesh e i tund gishtin vetes sikur ta qortojë: duhet ta kishe bërë më mirë, të veproje kështu apo ashtu; herë të tjera vë buzën në gaz, qesh apo edhe gajaset e herë – herë bie në mendime. Ndodh që edhe të përlotet. Të gjitha këto ruhen në kujtesën e tij. Por njerëzit përdorin forma të ndryshme për të mos harruar. Mbajnë ditar, e shfletojnë herë pas here dhe çmallen. Të tjerë përdorin forma të tjera, ruajnë me fanatizëm reliket e së kaluarës. Ka të tjerë që janë të pasionuar pas fotografisë. Duke shfletuar albumet humbasin në kujtime...

Mua më kanë pëlqyer të dyja: edhe ditari, edhe fotografitë. Edhe Dedeja i kishte shumë për zemër fotografitë. Herë pas here i merrte në dorë, i shikonte me kujdes dhe dukej sikur bisedonte me to...

-Sa e bukur kjo fotografi! – u shpreh kur e pa dhe e mbajti një copë herë të gjatë në duar.

E mërkurë, 14 shkurt 1989

Dedeja ka ardhur në Gjirokastër dhe do të qëndrojë disa ditë, por koha nuk është e mirë. Po bie shi dhe është ftohtë. Ajo e nxori merakun që kishte për shëndetin tonë dhe u kënaq që ishim mirë. Bisedon me të gjithë familjarët, Nexhmijen, Adriatikun, Ermirin dhe u bën pyetje të ndryshme. Duke parë albumet e fotografive, që i kisha rregulluar e sistemuar me kujdes, m’u drejtuar dhe më tha: Bjeri t’i shomë... E fillova nga i pari, se janë pesë albume plot me fotografi të madhësive e kohëve të ndryshme. I shikonte me kujdes, duke i kaluar një nga një. U ndal e me gisht tregoi nënën e saj, gjyshen time, Memejdinë, Estrefin.

Ndërsa, duke shfletuar albumin u ndal tek një fotografi e vitit 1981, ku kanë dalë Adriatiku me Erionin dhe pyeti: Po këta nipërit e mi janë? Po, ia ktheva, kanë dalë në Ballsh. Më tej: Po këto mbesat e mia? Po, Violeta, Myzejeni dhe Eftalia.

E gjithë qenia e saj rrezatonte gëzim, kur shfletoi albumin tjetër. Ja motrat e mia, Hatemja, Mbetja, këtu majtas dhe i tregonte me gisht. Këtu paska dalë dhe Barjami, Këzia, Agimi, Mustafai.

Te një fotografi e mbajti shikimin gjatë. Kushërirat e mia dhe xha Sulua janë këtu? Po, ia ktheva, nga e majta lart është Faikja, xhaxha Sulua...

-Po ky është Kelua me qengj në dorë. Po, po, ai me Valin... edhe unë... – dhe fillon e komenton fotografitë.

Këta janë pleqtë e fshatit. I pari Sefer Alimerko, Beqo Ganiu, Haxhi Ganiu, Temua e Skënder Muçaj. I kam nxjerrë unë më 2 janar 1976!

-Po ky këtu mos është Shemja? Po, ai është, Nexhi, Estrefi nga Zhapokika dhe Ladi Cacaj...

-Tre në një! Ja Adelina me rastin e 5 Majit, duke nderuar xhaxhanë, Hysen Metat Çalaj, rënë dëshmor në luftën për çlirim më 10 shkurt të vitit 1944. Asnjëherë nuk duhen harruar heronjtë, - thotë Dedeja. Kurse në krah është babai yt, Temua, Minushja, halla jote dhe vëllai e motra e madhe e dëshmorit dhe kunata ime Zybejde Jakup (Barjamaj) Çalaj. Këtë të tretën nuk shquaj mirë... Po, po, djali im i pleqërisë, Mustafai, Leta e Mustafait dhe Lina.

-Po këta a i njeh, Dede? –e ngacmoj unë, megjithëse e di që kujtesën e ka të mirë dhe nuk harron lehtë. E shikon me kujdes fotografinë dhe nis e numëron nga e majta: Arshiu, Xhezmiu, Pëllumbi, Iliri, Dylberi, Ylli, Novruzi, Gramozi... Janë nipërit e mi, që i paça me jetë!

-Këta nuk i njeh, - vazhdoj ta ngacmoj, - u plake Dede!

-U, më marrsh të keqen! Kujton se më kanë lënë mendtë të mos njoh nipërit e mbesat? Irenën, Elonën, Tikun dhe Mirin? Kanë dalë bukur! Dhe e kaloi dorën mbi fotografi sikur t’i kishte përpara dhe t’i përkëdhelte ashtu siç dinte ajo dhe të shprehte gjithë dashurinë e saj.

-Shumë dasma kemi bërë e do të bëjmë, - thotë duke parë fotografinë ku Lefteria është nuse. Ja Qerimi, nga e majta, Këzia, Agimi i vogël, Barjami, Hatemia, Minushja, Zylka, Zeneli pas. Jemi fis i madh dhe kemi bërë shumë dasma dhe të gjitha janë fiksuar në fotografi. Kujtime të bukura. Dedeja i mbante sytë gjatë mbi to dhe humbiste në kujtime.

-Kur është martuar Hyseni? – pyeti.

-Ja kjo fotografi, Natasha nuse dhe Zylka knë dalë më 13 korrik 1975.

-Ja dhe kjo tjetra... Mos jam duke qarë?! Po në martesën e Adelinës. Është çasti kur po dilte nga shtëpia në Klos e do të vente në Ballsh te Përparim Zeneli. E kanë futur në mes Mbetja dhe Këzja.

-Ja dhe krushka, Taibeja, me dy të bijat, Nexhin dhe Lindën më 1995.

Siç kemi theksuar, Dedeja ka ardhur disa herë në Girokastër. Sa herë që ka ardhur, dimër a verë, kemi dalë në pikat dominuese të qytetit dhe ka shijuar bukurinë e tij. Këto pamje i kemi fiksuar me aparat. Dedeja nuk pushonte së mburruri bukuritë e këtij qyteti të gurtë që i qepet shpateve të malit. Fotografitë nga vizitat e saj në Gjirokastër, disa prej të cilave i kemi dhënë më sipër.

Të vegjlit ishin gëzimi i saj dhe ajo i mblidhte rreth vetes si klloçka zogjtë. Nuk bënte dallime janë të djemve apo të vajzave.

Me dy vajzat dhe Mustafanë e vogël.

Aty në fshat në 1976

-Po ky fshati ynë është?! Ka marrë vetëm lagjen e Shkëmbit, të Kalasë. 1976.

-Ku ke dalë këtu me Skënderin dhe Temon?

-Më 1981, në Gjirokastër.

-Po këta të vegjlit këtu?

-Elvisi e Migena e Hysenit dhe midis tyre Adriatiku.

Petrit Dushi, burri i Mynyveres në mes lart me Hysenin dhe Batjarin e Zenelit, poshtë xha Seferi dhe unë. Dalë më 1975 në festiin e Çetës Plakë të Mallakastrës.

-Këto janë vajzat e Linditës. Po, Florida është e madhja, pastaj Alisa. Ato kanë qenë 6 e 5 vjeçe, kur keni dalë bashkë në fotografi në janar të vitit 1997.

-Dhe kjo me mikun e mirë nga Shkodra, oficerin Zyhdi Hyka.

Agim Bajram Seranaj në Çorrush

Me Nexhin

Të dashur lexues,

Dëshira e nënës për fotografinë, për ta parë e “lexuar” atë ishte e madhe. Në çdo rast, kur bënte vizita apo kur i vinin për ta takuar në fshat, mbasi ishte ngopur me pyetjet e përgjigjet për shëndetin, punët, shoqërinë e të tjera, priste t’i jepnim edhe ndonjë fotografi nga njerëzit e ambientet të dinamikës së jetës personale, familjare apo shoqërore.

Ky interes u shtua sidomos kur filluan miqësitë e lindjet e reja me nipër e mbesa të saj. Disa herë, kur shkoja në fshat nga Gjirokastra apo nga Tirana, më prure ndonjë fotografi, më thoshte. E dija që Dedeja do të kënaqej më tepër kur i jepja fotografi nga fejesat e fëmijëve të fëmijëve të saj. Kështu ka ndodhur kur i kam dhënë fotografi nga fejesa e Tikut apo dasma e Marjolës, Erionit, Irenës, Mirelës, Migenës etj. Gëzimi ishte i madh edhe kur i tregoja fotografi ku kisha dalë me shokë e miq, në përvjetorë e veprimtari të ndryshme.

Për të qenë korrekt, shpreh faktin se fotografitë që Dedeja ka pëlqyer kanë qenë të shumta, për secilën ka bërë komentet e veta. Vendosja e tyre në këtë libër nuk ka një rend të caktuar kohor apo ndonjë ndarje tjetër, por thjesht janë përzgjedhur sipas pëlqimeve të saj, nga sa mbajmë mend.

-Po këta lakuriq? Të Gjirokastrës janë? Të Tiranës?... – bënte humor duke parë fotografitë e bëra në Ksamil në korrik të vitit 1999.

Nekimi në Krujë Elvisi e Migena Unë, 1970

-Ky është nipi im, Besua me nusen dhe me Tikun.

-Ja dhe këta me dybekun e dhallës e me zagar! Nipërit e mbesat e mia janë! S’kanë nga të ngjajnë...

-Me Barjam Zeqon ku ke dalë?

-Në llixhat e Elbasanit.

-E bukur Gjirokastra. Shumë i krekosur dukesh dhe ti, sikur ke marrë nga ai gur - qeshi. -Të shkon! – shtoi pas pak. (Foto e vitit 1998)

-Kujtime të bukura! Te Ylli në Përmet keni dalë këtu...

-Uji i Ftohtë!... Ashtu si uji i kristaltë ju shkoftë jeta, plot dashuri e mirësi! – uroi dhe sytë i qeshën.

-Eh, si është kjo jetë! Sot jemi, nesër nuk jemi. Po ç’mbetet pastaj?! Duhet të kujtohemi për të mirë... (16 shkurt 2005, në varrezat e Gjirokastrës)

-Kemi shkuar mirë, e kam pasur si motër e jo si krushkë! (Për nënën e Nexhit)

Taibeja, nëna e Nexhit, me të birin Vladimirin

Të shumta janë kujtimet nga jeta ime ushtarake e civile me shokët. Të shumta janë edhe fotografitë me ta në momente të ndryshme, se pavarësisht nga koha, kemi bërë një jetë aktive. Shumë prej yre i kishte njohur Dedeja tek unë, kur vinte në Gjirokastër apo edhe atje në Klos, ku kishim shkuar dhe vizituar. “Ke shokë të mirë, - më thoshte herë pas here, - mbaje dhe ruaje miqësinë...