NËNË DHE BABA

NËNË  DHE  BABA

                                                      T’i bëjmë ballë kohës, ashtu si të na vijë...

                  S h e k s p i r

Me Linën do të vini në Krahës

                                                                                  Klos, 21 tetor 1988

Shkoj në Klos si zakonisht çdo muaj. Prindërit dhe të tjerët ishin të gjithë mirë. U çmallëm. Kishim shumë për të thënë. Më pyesnin, u përgjigjesha. Pyesja, më përgjigjeshin. Në bisedë e sipër Dedeja më tha:

-Do veni në Krahës me Linën për të bërë hair nusen e Tekiut...

U mendova një çast dhe ia ktheva:

-Po Tekiu a është dakort?

-Ai ka pyetur vetë, pastaj ne kemi Ëngjëllushen, njeriun tonë atje. Le që Tekiu është për së mbari, nuk e kemi për të humbur djalin. Familje e mirë, njeri i mirë.

Diçka kisha biseduar me Tekiun ashtu shkarazi, por Dedeja e bëri fakt të kryer. Megjithatë duheshin marrë disa masa, duheshin bërë përgatitjet e duhura. Një seri pyetjesh më trokisnin në kokë dhe ia thashë Dedesë.

-Kur do të vemi? Sa do të jemi: Çfarë do të blejmë?

Nënqeshi lehtë si për të më qetësuar.

-Muajin tjetër, - tha, - po do biseduar me Linën.

-Dakort.

Kështu bëmë.

MOS U MËRZIT, QESH AI QË QESH I FUNDIT

                                                                      E hënë, 15.01.1990

Kohë e ftohtë. Ka afërsisht 30 ditë që temperatura qëndron nën zero. Me diell dy muaj. Unë po mbush 10 muaj që kam ikur nga puna dhe prindërit janë mërzitur tepër. Ata dhe Hysenin i kisha sqaruar edhe më parë për problemin tim, që ishte një kontribut i heshtur. Megjithatë ata kishin të drejtë të shqetësohen e të bëhen merak. Dedeja, sa herë që unë veja në Klos, më bënte pyetje të zgjuara, duke e kuptuar më mirë problemin tim.

Erdha në fshat. Të rri disa ditë dhe t’i qetësoj edhe këta. Ishte ora 12 e po kësaj dite. Koha ishte me diell. Kisha dalë në avlli të shtëpisë dhe po mendohesha. Dedeja vjen me dy – tre kokrra mollë nga ato të shtëpisë dhe më thotë:

-Ulemi këtu e qëroji këto...

U ulëm tek shkallët. Erdhi edhe babai. Duke biseduar më thotë:

-Unë besoj se ju vetë nuk keni probleme, por ato që keni thënë, për të mirën e punës i keni thënë. Mos u mërzit, qesh ai që qesh i fundit...

KUJDES LAVDIJEN DHE MUSTAFANË

                                                                   Klos, më 10 korrik 1990

Baba Temua ishte i veçantë. Sipas dokumenteve ai ishte i datëlindjes 1914. E them sipas dokumenteve, se ai më thoshte gjithmonë: kur u ngrit flamuri në Vlorë më 1912 nga Ismail Qemali, unë isha 6 – 7 vjeç. Pra ai qe regjistruar i vogël dhe viti i lindjes së tij duhet të jetë 1907 – 1908. Jetoi 83 vjet. Gjatë gjithë jetës punoi si ai..., punëtor i madh.

Ishte i dashur dhe i dhembshur për fëmijët, mikun e shokun. Nuk mbaj mend që të më ketë qëlluar një herë kur isha fëmijë dhe, kuptohet, ajo moshë kishte çapkënllëqet e veta. Bile po të shikonte edhe gjetkë që të rrihej një fëmijë, do të ndërhynte e do t’i dilte krah dhe do të thoshte se druri vërtet ka dalë nga xheneti, por ai nuk ndreq, po prish. Fëmijën mësoje me fjalë e me bëma dhe jo me dru. Kur në shtëpi përgatitej ndonjë ëmbëlsirë a ndonjë gjë e mirë, pjesën e tij na e ndante ne, 7 fëmijëve. Ishim pesë vëllezër e dy motra.

Për vitet që kishte mbi kurriz e për kohën që kishte kaluar, ndryshe nga shumë të tjerë, ishte i përparuar e i civilizuar, duke mbetur deri në fund pro mendimit të fëmijëve për lidhjet e tyre bashkëshortore, për emrat e nipërve e të mbesave dhe për shumë çështje të tjera. Gjithmonë, sidomos Hysenit dhe mua që ishim larg, na pyeste: kur do t’i bini nuset e fëmijët, kurse tek Lefteria e Lina po ta merrte malli apo mërzitej, shkonte se nuk i kishte larg, një vrap pele, thoshte, është Klosi nga Ballshi, por asnjëherë duarbosh, do të merrte diçka për fëmijët.

Në datën 10 korrik 1990 Tiku po mbushte 10 vjeç. Sa kishte mbaruar klasën e tretë. Kishte marrë edhe fletë lavdërimi. Vendosëm të shkojmë në fshat dhe ta festojmë atje përvjetorin. Tiku me të mbaruar shkollën, çdo verë shkonte në fshat. Ndihmonte babanë për ruajtjen e bagëtive, sidomos të lopëve... Gëzimi i fëmijëve ishte i madh. E ndienin veten ndryshe atje në fshat. I hipëm autobuzit që shkonte në Vlorë, por që kalonte nga Poçemi. Zbritëm tek ulliri në anë të xhadesë poshtë shtëpive të Ymer Çymes. U ngjitëm lart. Tek Rraheja, mbi shtëpitë e Ymerit, babai po kulloste lopën. E pashë nga larg dhe mbajta këmbët. Nuk i kishim lajmëruar që do të shkonim e nuk na prisnin. I thashë Tikut: shko me kujdes nga mnbrapa që të mos të të shikojë dhe kape nga këmba... Tiku kaq deshi, e realizoi mjaft bukur. Babai mbeti për një çast i habitur, pastaj hapi krahët dhe djali iu hodh në qafë. Me kë erdhe... si jeni... – dhe pyetjet pasonin njëra – tjetrën.

Unë i ngrita dorën nga larg. Arritëm atje, u përqafuam. U gëzua pa masë. Kjo gjë shprehej në të gjithë qenien e tij. Më pyeti andej e këtej... Dy – tre orë bisedë aty nën një hije, ndërsa lopa kulloste më tej. Një pamje që të çlodhte në çdo drejtim. Dielli digjte, por fjalët e ngrohta, dashuria na fladiste dhe na mbushte shpirtin plot.

-Nuk kam gjunjë fare, - më tha pas disa çasteve. – Jetuam pra dhe u plakëm. Po ti kujdes Lavdijen dhe Mustafanë...

E pashë me vemendje. Ai burrë që nuk e kisha parë asnjëherë të menduar, u çua me mundim dhe, pa e dhënë veten, bërë përpara. Na priu për në shtëpi.

Nuk kaluan pak muaj dhe ajo, që kishte parashikuar, doli. Në tetor të atij viti u sëmur dhe zuri shtratin për të mos u ngritur më.

BABAI JU LA!...

Sëmundja e babait i shpeshtoi vajtjet në fshat. Sa vente e rëndohej, megjithatë nuk e jepte veten. Mundohej të na mbante me muhabet. Pyeste për gjithçka. Ne nuk donim ta afronim të keqen, por ajo erdhi.

Më 4 mars 1991, sapo kishte filluar të hidhte hapat e para pranvera dhe dimri po zvarritej drejt fundit të vet, Myneverja nga Ballshi merr në telefon për të njoftuar lajmin e keq... Babai mbaroi... Vetëm kaq. Ç’mund të thoshte më tepër. Fjalët në këto raste sikur e humbasin peshën e tyre. Kokën sikur e ke bosh, fjalët nuk e gjejnë dot rrugën e artikulimit për të shprehur mendimet dhe ndjenjat që përjeton në ato momente.

Edhe Myneverja baba i thoshte. Si korrekte që ishte përherë, ajo mori në Gjirokastër. Lajmëroi kudo ku duhej lajmëruar dhe si duhej lajmëruar. Ajo frazë e shkurtër, pavarësisht se isha përgatitur për një rast të tillë, më tronditi dhe fjalët ngushëlluese që pasuan nuk zunë vend në trurin tim.

Me ta marrë lajmin, u nisëm për në Klos me Skënderin, Shemen, Nexhin, Përparimin dhe Fredin.

Kur arritëm në shtëpi, fjala e parë e Dedesë ishte:

-Babai ju la...

Diçka tjetër dëshironte të shtonte, por unë nxitova e thashë:

-Të na rrosh ti me gjithë ç’la prapa! – dhe e përqafova. Kështu vepruan dhe të tjerët.

Atë ditë koha ishte e mirë, por dhimbja e madhe. Gjithçka ia bëmë sipas zakonit.

Mbas vdekjes së babait tonë të urtë e punëtor, rolin e tij e mori nënë Lavdija dhe për 20 vjet ajo u bë edhe baba për 7 fëmijët e saj, që me shumë sakrificë i rriti, edukoi e shkolloi.

Minushja dhe Zylka, dy motrat e dashura të Temos

                                                                                        E enjte, 01 mars 1991

Pardje, të martën, shkova në Tiranë për një problem timin. Mbasi mbarova punë në Ministrinë e Mbrojtjes, mora në telefon hallë Zylkën, motrën e vogël të babait. Pas përshëndetjeve të para dhe pasi e mori vesh që isha në Tiranë, më tha prerë: Të pres në shtëpi! Kështu bëra. Më përqafoi fort dhe filloi të më pyesë gjerë e gjatë. I thashë se babanë e kisha lënë shumë të sëmurë në shtrat dhe se do të kthehesha prapë në Klos. Ajo e dinte se unë me Dedenë dhe me Linditën po i qëndronim natë e ditë te koka dhe i shërbenim. U përlot për vëllanë e saj të madh. Më luti të qëndroj edhe për drekë. Më puthi disa herë. Ishte e veçantë ajo dhe dashurinë e shprehte me mënyrën e saj. Vite të shkuara, kur isha në shkollë në Tiranë dhe ajo gatuante ndonjë gjë të mirë, ma ruante dhe kur venim bashkë me Hysenin, ç’të na bënte më parë. Të gjithë sa kishim në Tiranë kujdeseshin për ne, fëmijët e Klosit, por veçanërisht hallë Zylka. Kur i kishim treguar nënë Lavdijes për përkujdesjet e tyre, ajo u shpreh: Zylka e Nasipi për ne janë bërë çadër, gjithmonë na kanë ndihmuar, të bëhen kurban dy motrat e Temos, kur u vete në shtëpi, e mbyllte bisedën ajo për të dy kunatat.

Bisedo me xhaxhallarët

                                                                        E martë, 5 mars 1991

Njerëzit hynin e dilnin. Shumë njerëz. Nderonin atë që iku. Do të bëhet varrimi. Dedeja më kërkon e më thotë:

-Bisedo me xha Baçon e xha Zenelin që varrimi të bëhet bashkë me prindërit e tij.

Kaq tha dhe shkoi prapë në vendin e saj, aty pranë atij që po ikte. Ishte një urdhër që nuk pranonte diskutim. Ashtu do të bëhej.

E dija që gjyshërit e mi preheshin në vendin e quajtur Dradovë. Duhej organizuar puna që të nxirreshin eshtrat e tyre dhe të silleshin në varrezat e reja të fshatit. Gjithçka e bëmë me rregullin e vet.

Mos e ka lënë vallë amanet këtë, nuk më shqitej mendimi, apo Dedeja donte ta bashkonte djalin me prindërit e ikur prej vitesh?!

Amaneti i Dedesë së dashur

                                  Klos, më 12 mars 1991

Të dyzetat e babait u lanë të bëhen më 15 prill. Në fshat unë me Nexhmijen bëmë edhe të tretat e u kthyem në Gjirokastër, se djemtë ishin në shkollë e gruaja në punë. Të shtatat, sipas zakonit i bënë vëllezërit e babait xhaxha Baçua e xhaxha Zeneli. Në këtë drekë përkujtimore vajta vetëm. Në orën 10 shkuam në varreza. Ishim të gjithë fëmijët dhe të afërmit. Dedeja me dy xhaxhallarët në krye. Pas tyre ne fëmijët, nipër e mbesa. Bëmë zakonet dhe në rrugën e kthimit Dedeja më mori pranë. E përqafova dhe ecëm përkrahu.

-Agron, - më tha, - vdekjen borxh e kam edhe unë! Nga fshati nuk do të iki, nuk lëviz gjëkundi... Në krah të Temos, kur të bëni rrethimin, llogarit vendin! Mirë është që ta keni bërë për të 40 – tat, që do të bëhen më 15 prill...

-Mos u bëj merak për këtë, - ia ktheva dhe e përqafova, - ti të na rrosh sa më gjatë...

Nuk folëm më për këtë. U kthyem në shtëpi dhe vazhduam sipas programit. Mbasdite vonë u nisa për Gjirokastër. Gjatë gjithë rrugës mendoja për porosinë e Dedesë, duhej të veproja shpejt, të merrja masat e duhura. Kohë nuk kisha, vetëm 30 ditë, larg isha, koha qe e vështirë. Si ta bëja rrethimin?! Solla ndër mend disa variante që kisha parë. Do ta bëja me hekur. Kthesat, lulet, shkrimet do t’i bëja në Gjirokastër, kurse saldimet e montimin me Batjarin e Nuredinin në fshat. U mendova gjatë se kush mund të më ndihmojë. E gjeta, te Avni Peçi, një miku im oficer nga Picari, i cili më është gjendur gjithmonë në krah...

                                                                   E mërkurë, më...

Disa ditë me radhë nuk e kapa lapsin me dorë e as fletoren. Kam shumë për të thënë. Telashet ishin të shumta. Me Avniun e bisedova që të nesërmen e kthimit tim dhe ai u tregua i gatshëm. Bëmë skicat e duhura, matjet e llogaritjet. Gjetëm specialistët dhe nisi puna. Unë isha në ankth se mos nuk arrija dot. Megjithatë gjithçka ishte gati dhe më 9 prill gjithë materialin e sistemuar në thasë me autobus e çova në fshat. Sikur m’u hoq një barrë e rëndë nga supet.

Nuk na mbetej gjë tjetër veçse t’i çonim në vendin e caktuar. Ia hymë punës me Batjarin, që kishte marrë leje nga puna e tij në stacionin e naftës, Nuredinin, Tekiun e Mustafanë. Filluam matjet, sepse rrethimi do të bëhej për tre varoshe radhazi: të gjyshërve, të babait dhe...

Një ditë para të dyzetave “porosia” është gati. Gjithçka në vendin e vet. Diçka e pëlqyeshme.

                                                                   Shtesë, 20 vite më vonë

Vitet kalojnë duke lënë gjurmë mbi secilin prej nesh. Dikur të rinj e plot energji nuk e mendonim se ç’mund të sjellë e nesërmja. Shfletoj ditarin dhe më shfaqen para syve ditët e kaluara. Asgjë nuk ka humbur, gjithçka është e strukur thellë brenda vetes dhe telashet e problemet e përditshmërisë nuk mund t’i shlyejnë nga kujtesa. Kështu është njeriu. Atëherë e bëmë atë rrethim me vëllezërit dhe lamë një vend sipas amanetit të Dedesë. Ç’i shkon në mend dhe kësaj, ndoshta kam thënë me vete atëherë, por nuk ia prishja dot, s’mund t’i ktheja fjalë. Kështu ishim gatuar ne. Fjala e tyre ishte ligj dhe duhej zbatuar patjetër. Tani u bëmë vetë prindër e gjyshër dhe na vjen çudi me veten. Si ndryshuam! Megjithatë jeta e shkuar, mbresat e kujtimet, një fjalë nën zë për të mos u dëgjuar nga të tjerët, një këshillë a qortim, një porosi e amanet nuk shlyhen lehtë.

Atëherë e bëmë atë rrethim dhe u nderuam. Kaluam vitet dhe ai i rezistoi kohës, qëndron ashtu i bukur, duke mbajtur brenda vetes njerëzit e dashur, të cilët i kemi përjetësuar edhe me mermer...

Erdhët, sa mirë që kini marrë djemtë!

                                                      Klos, e shtunë, më 31 gusht 1991

Erdhëm në fshat se babai mbush 6 muaj që ka vdekur. Në Klos u mblodhëm të gjithë për ta kujtuar. Unë shkova me Nexhin, Tikun e Mirin. Dedeja me të parë Tikun që ishte 11 vjeç dhe Mirin 9 u shpreh:

-Sa mirë që kini marrë djemtë!

-Kanë shprehur dëshirën fëmijët të çojnë buqetë me lule te varri i gjyshit, që i donte aq shumë.

E kisha merak

                                                                   E diel, 24.11.1991

Shkoj në Ballsh. Më 17 nëntor ishte bërë varrimi i Qerim Cenos, disident i demokracisë dhe i persekutuar politik, babai i Lefterit. Shkova për të ngushëlluar nënën e mirë Gonxhe dhe fëmijët e saj. Janë disa detyrime që duhen bërë patjetër, pavarësisht se je larg. Largësia nuk do të thotë asgjë.

Koha këto ditë ka qenë e keqe, me shi dhe ftohtë. Në lajme u tha se vetëm dje ka rënë 75 mm shi. Koha po rëndohet më tepër. Nga Veriu kanë nisur borërat. Të kthehem në shtëpi apo të shkoj në fshat? Erdhe deri këtu, hidhu një vrap deri në Klos, tha një zë brenda meje.

Shkova. Ishin të gjithë mirë. U gëzuan të gjithë, veçanërisht Dedeja.

-Kisha merak se mos nuk të kishin lajmëruar, se je larg.

-Po – i thashë. – I bëra detyrimet siç duhet.

Ajo ndjeu një gëzim të veçantë.

Do shkosh në Fratar, për të ndarë ditën e nuses

                                                                   Klos, më 20 mars 1993

Në fshatin Bejar është fejuar Mustafai, vëllai i vogël. Për këtë nuse ndërmjetësoi dajo Nekimi me nusen e tij Shefikon. Kishte shtatë muaj që ishte dhënë fjala dhe tani duhej caktuar data e dasmës. Sipas zakonit, njerëzit e djalit venë tek ata të nuses për të prerë ditën.

-Do të vesh në Fratar me Mustafanë, - më thotë Dedeja, - për të ndarë ditën e nuses.

-Të dërgojmë njërin nga dajot ose Hysenin, - ia ktheva unë, jo se nuk mund ta kryeja këtë detyrë, por nuk desha t’u dilja përpara më të mëdhenjve. Ishte respekti ndaj tyre.

-Po ç’i mundon ata, - ma preu ajo, - Barjami është i ngarkuar në dy anët e në mes. Ju keni rrugën lart, në këmbë si në Krahës nuk do të ecni, se krushku i ri në anë të rrugës e ka shtëpinë.

U nisa të them diçka, ta kundërshtoj, por një gjest i saj më ndaloi:

-Do të hidhni 10 mijë lek dhe do të caktosh datën e dasmës një nga të dielat e shtatorit të këtij viti.

E pashë se nuk mund të kundërshtoja. Ashtu e kishte ajo, qetë e butë, po fjala e saj duhej vënë në vend.

Ashtu bëmë.

Nuk po e vlerësojnë sa duhet LANCÇl

                                                                 Klos, 20.08.1993

Në territorin e fshatit tonë Klos – Mallakastër gjatë Luftës Antifashiste Nacionalçlirimtare, që e radhiti Shqipërinë në krah të aleatëve të koalicionit të madh antifashist botëror, ndodhën tre ngjarje të rëndësishme: E para, më 4 shkurt 1943 u krijua formacioni i parë partizan i kësaj krahine, Çeta Plakë e Mallakastrës; së dyti: në 14 korrik 1943 Besëlidhja e Poçemit, ku morën pjesë mbi dymijë mallakastriotë; së treti: më 5 gusht 1943 te kubeja e Klosit u krijua batalioni “Ismail Klosi” dhe komisar i këtij formacioni partizan u caktua Qemal Klosi, djali i Ismail Klosit dhe babai i Fatos Klosit. Përsa i përket ngjarjes së 14 korrikut, Besëlidhjes së Poçemit, ia vlen të bëjmë një sqarim: ajo ishte e treta në këtë krahinë. E para ishte besa duke kryqëzuar shpatat, luftëtarët e heroit popullor Rrapo Hekali që në vitin 1847 në luftë me turqit. Më pas do të ishin luftëtarët e kësaj krahine me tradita të vyera patriotike që nga Poçemi do të krijohej besëlidhja e dytë për në Luftën e Vlorës në qershor të vitit 1920 dhe kjo ishte e treta.

Në këtë luftë kjo krahinë dha 270 dëshmorë dhe 366 viktima të pafajshme. Të tria këto ngjarje këtë vit kishin 50 – vjetorin e krijimit të tyre e për rrjedhojë duheshin kujtuar me nderim të madh. E kundërta ndodhi me qeverinë e PD – së. Për këtë gjë Dedeja m’u shpreh me pakënaqësi: Nuk po e nderojnë Luftën Antifashiste Nacionalçlirimtare. E kanë gabim…

Do rrish nesër, se duhen ndarë Tekiu me Mustafanë

                                                                            Klos, 30.11.1994

Kohët janë të tilla që secili duhet të shikojë punën e vet. Një herë shtëpitë e mëdha ishin plot gjallëri. U rritëm dhe secili mori rrugën e vet. Shumë kurora rrinin nën një çati dhe harmonia harmoni. Kishte një çoban për gjithë kopenë. Nuk i binte njëri gozhdës e tjetri patkoit. Ç’t’i bësh! Sipas muzikës do ta heqim vallen. Edhe Dedeja e di këtë gjë. Mërzitet ajo, e do folenë ta ketë plot si dikur, po s’mund të bëjë ndryshe. E kishte tjerrë gjerë e gjatë me veten dhe e kishte vendosur. Meraku i nënës, merak.

Më mori mënjanë dhe e mërzitur më tha:

-Nesër bisedo me të dy dhe  ndaji.

Pashë një pikë loti që u shfaq në cepin e syrit të majtë, por që e fshiu shpejt me cepin e shamisë për të mos e dhënë veten dhe vazhdoi:

-Sa më shpejt, aq më mirë...

E pashë pa i kthyer përgjigje. Heshti, një heshtje e rëndë. Një si gulç i kishte zënë fytin, megjithatë vazhdoi:

-Tekiu të marrë pjesën andej, - dhe tregoi me dorë, - kurse Mustafai shtëpitë e vjetra, gjënë e gjallë le ta bisedojnë vetë...

Nuk i thashë asgjë. I kishte menduar të gjitha. Bisedova me të dy vëllezërit dhe ishin të një mendjeje. Filluam. Ndarja u bë me vullnet dhe me drejtësi. Kur mbaroi gjithçka, u thashë:

-A jeni dakort kështu?

-Po, - u përgjigjën të dy.

-Atëherë vëllazëri të mirë e mbarë ju vaftë!

Ndenja edhe dy ditë. Dedeja dukej mirë. U nisa i qetë...

Adelina duhet ndihmuar

                                                                       Klos, më 20.10.1998

Përsëri në Klos. Ndonëse kohët janë të vështira dhe ajo që kaluam ishte edhe më e vështirë (themi kaluam, por nuk ka kaluar akoma), nuk më rrihet pa ardhur herë pas here në fshat. Sikur më tërheq balta. Ç’dreq balte, balta jote, siç thotë Dritëroi. Gëzohen ata kur më shikojnë dhe unë seç ndiej një drithërimë tjetërlloj. Këtu kam kaluar një pjesë të jetës sime, kam qeshur e qarë, kam dashur e më kanë dashur. Shumë gjëra më lidhin me Klosin. Pastaj është edhe Dedeja, kunatat dhe fëmijët e tyre. Nurua, Tekiu dhe Mustafai kanë ikur në Greqi. E kush nuk ka ikur?!... Emigrantë ekonomikë.

Duke banuar në Gjirokastër për një kohë të gjatë, pata mundësinë t’i ndihmoj këta njerëz që dëshironin të shkonin në Greqi për një jetë më të mirë. Një vizë a ndonjë ndihmë tjetërsoj.

Disa herë, kur kisha shfaqur dëshirën të largohem nga Gjirokastra, që të jem më pranë tyre, Dedeja më kishte thënë:

-Mos ik nga Gjirokastra se po ndihmon edhe këta...

-Edhe Adelina duhet ndihmuar, - më tha një ditë gjithë merak, - është e sëmurë me karbon në gjak. I hëngri uzina e Ballshit...

Unë e dija problemin e motrës dhe e kisha merak vetë.

-Do të vejë në Tiranë, por i duhen disa lek, - më tha një herë tjetër. E ndieja në zërin e saj , se nuk e donte këtë gjë, por ç’t’i bësh. Kështu janë gjërat.

-Të iki nga Ballshi për shëndetin e saj, - tha duke tundur kokën. Mërzitjen e vura re lehtë, megjithatë nuk e dha veten. – Ne nuk na bëhet mirë se e kemi pasur për çdo gjë aty.

Tekiu bën 40 – vjetorin. Mos harroni!

                                                     Klos, e shtunë, 28 shkurt 2004

Herën e fundit që kisha qenë në fshat, para se të ikja, Dedeja më përcolli një copë rrugë dhe, kur po ndaheshim, më përqafoi duke më thënë:

-Tekiu bën 40 – vjetorin. Mos harroni!

Fjalët e saj si me të përshpëritur më jehuan gjatë në vesh. Koha ishte e keqe. Bora kishte veshur malet. Ftohtë është. Shi bie e herë – herë edhe një borë e lehtë që nuk mban. Do të shkojmë patjetër.

Tekiu kishte ftuar motra e vëllezër, xhaxhallarët, teze Mbeten me Myzaferin, vjehrrin, Muhametin me Shanikon, Rustemin me Tashën, Klodin, burrin e Ëngjëllushes, Fuatin e xha Nazifit, Barjamin e xha Islamit e të tjerë.

Nga Gjirokastra isha unë me Tikun. Dedesë, kur na pa, i ndritën sytë. Nga Tirana ishin Hyseni, Tasha, Lefteri me Lefterinë, Mirela, Elona, Përparimi, Lina, Erjoni me të fejuarën, Marjola me të fejuarin. Dy xhaxhallarët. Nga Nuriu ishin Geni, Soni dhe Tomi. Ishim plot. U çmallëm. Njeriu ka nevojë për sebepe të tilla, se koha i ndau njerëzit. E bënë mirë që erdhën të gjithë.

Tekiu i kishte marrë të gjitha masat. Mishi i qengjit ishte pjekur në hell, të tjerat në furrën me dru. Shiu bie litarë dhe era ulërin si e marrë. Sa hundën nuk mund të nxjerrësh jashtë. Megjithatë ne s’duam t’ia dimë nga koha. Ajo ka punën e vet e ne tonën. Oxhaku bubullon. Flaka lëpin kërcunjtë e ullirit dhe ngrohtësia e zjarrit shpërndahet në të gjithë dhomën,Dedeja, e ulur në krye të oxhakut, ngriti gotën dhe uroi:

-Mirë se më erdhët! – pastaj u kthye nga Tekiu – Të më rrosh, edhe 100 vjet!

U ngritën gotat dhe urimet s’kishin të mbaruar me radhë e sipas zakonit. Filloi kënga. Për humor i thashë Hysenit:

-Do marrë sa më shpejt kënga që dimë, se do na e marrë njeri dhe mbetemi pa të...

Darka kaloi mirë me këngë, valle e gëzim. Vetëm një “incident” i vogël sikur e fashiti pak. Në një moment dritat ikën. Helbete dimër. Por edhe për këtë ishte menduar. Llamba e fenerë si qëmoti...

Vazhdon me dru në pyll

                                                                                  13 shtator 2004

Kthehesha nga Tirana. Ndalova në Ballsh për të blerë ushqime për në Klos. Sallam, mollë, portokalle, limona dhe karamele. Në Klos shkova me Lazen, djalin e Dilaver Harizajt. I telefonova dhe u tregua i gatshëm si përherë. Kur arritëm në fshat, Tanua e Keli, djemtë e Mustafait, ishin te porta. Ata i morën qeset që kishim në duar. Dedeja ishte në avlli. Kur pa nipërit me qese në duar dhe mua, që u dhashë te dera, u shpreh me të qeshur:

--Mbete duke çuar dru në pyll.

-Kështu thua gjithmonë ti, - ia ktheva me të njëjtin ton.

Klosi ka një klimë të mirë. Të përshtatshme për agrumet, por në fshat nuk ka, prandaj Dedeja thoshte: Bjer dru në pyll...

Biseduam, u kënaqëm. Në mëngjes ika për në Gjirokastër.

Hyseni në Klos

                                                                               Pa datë...

Ka raste kur përjeton një gjendje të veçantë. Një angështi ta pushton shpirtin. Koka të zien nga mendimet, por që nuk mund t’u japësh udhë. Je si i mpirë, i fjetur apo nuk e di se si. Të thonë shëndet dhe ti pa një pa dy ua kthen me një plaaaç të gjatë. Kam ditë pa shkruar. Dëshiron të shkruash, por pena të rëndon në dorë. Për të thënë kam se çfarë them. Megjithëse nuk ka hyrë akoma dimri, koha ka qenë e keqe. Shiu nuk na u nda. Ndoshta e ka fajin koha. Grija të hyn në trup. Edhe në shpirt.

Andej nga Klosi, si më thonë, mirë janë. Nuk e kemi zgjatur shumë.

Të dielën ndodhi kohë e mirë. Dita e fundit e tetorit ishte, 31. Hyseni, Tasha dhe Lefteria shkuan në Klos për të çuar porosinë e Dedesë në vend. Mustafai do ndihmuar, kishte thënë. U mblodhën dhe e vendosën. Një shumë lekësh. Për të punuar tokën, për të blerë foragjere, miell...

Peshën kryesore e mbajti Hyseni... Vajtën e ikën brenda ditës...

Pasdite e mora në celular. Ishin në Kavajë. Shkonin për në Tiranë. Arritën mirë.

E more vesh për Ismetin...

                                                          Gjirokastër, më 12.12.2004

Në orën 18 e 30 mora në telefon në Klos. Doli Tani, pastaj Dedeja.

-Jam mirë, - më tha, - po ju e morët vesh për Ismetin e Mjaftimes... Ra nga ulliri...

-Po, po... – nuk desha ta zgjas. E dija se Dedeja shqetësohej shumë. Ngjarje të tilla e hidhërojnë. E njihja mirë, ajo e përjetonte thellë gjithçka. Jo vetëm kaq, por kishte merakun. Njeriu për një nder rron, na thoshte herë pas here. Duhet të kesh cipë në faqe. Për t’u turpçruar, turpërohesh kur të duash. Të tjerët duaji që të të duan, nderoji që të të nderojnë. Dedeja priste edhe diçka tjetër. E ndieja nga gulçimet e saj dhe frymëmarrja e rëndë përmes telefonit.

-Më lajmëroi Irena, - shtova pas një heshtjeje goxha të gjatë. – mora edhe në telefon...

Frymëmarrja përtej sikur iu lehtësua. Ismeti ishjte burri i Mjaftimes, vajzës së hallës nga Hekali. Vetë ai ishte nga Gorishova. E njihja mirë. Kisha respekt të veçantë për të. Ishte njeri për së mbari. Pa vese. I urtë e i ndershëm, punëtor si ai. Respektin ta impononte. Albana, vajza e tij është martuar me djalin e dajo Barjamit, Arturin. Nipi i tij, Vojua, shok shkolle i Agimit, ka marrë Eftalinë, po vajzën e dajos. Të pleksur nga të dyja anët. Të hahet buka ose bukë e pandarë, siç thonë.

Ç’fatkeqësi! Të iki para kohe!

Mora në telefon Fiqon, Yllin, Gramozin në Hekal, megjithatë më takon të shkoj për ngushëllim...

-Mustafai që ka ikur në Greqi, nuk ka marrë në telefon akoma, - Dedeja nga ana tjetër e telefonit.

-Mos u mërzit, do të marrë...

Lajmëro Hysenin, Lefterinë dhe Linën

                                                                                     Klos, më 26.12.2004

Me Nexhmijen shkuam në Klos për t’i uruar Dedesë Vitin e Ri 2005. E kemi bërë këtë gjë pothuajse përvit, edhe atëherë kur jetonte babai, edhe tani kur ajo është edhe nënë, edhe baba. Mezi na pret. Më hapen sytë, kur më vini, thotë. S’ka faj! Largësia sjell me vete mallin dhe malli është i tillë që të copëton zemrën, të ha dalngadal aq më tepër ata që janë në moshë të shtyrë. Sot janë, nesër s’janë. E dimë këtë, ndaj nxitojmë për në fshat. Më parë, kur fëmijët ishin të vegjël, shkonim të gjithë ose, sipas rastit, vetëm unë. Këtë herë vetëm me Nexhmijen.

Këtë herë nuk kemi ardhur vetëm për gëzim. Kemi disa detyrime për të kryer. Do të shkojmë në Hekal te Sefer Alimerkaj që është sëmurë, pastaj duhet ta ngushëllojmë edhe për dhëndrin, Ismet Alushin nga Gorishova. Duhet të shkojmë edhe në Poçem te Vajziu. I ka vdekur vjehrri.

Ishte mesditë, rreth dymbëdhjetës, kur shkuam në Klos. Derën na e hapi Tanua. Dedeja erdhi pas nja dyzet minutash duke dihatur nga nxitimi. Kishte qenë tutje nga kopshtet. Na kishte dëgjuar. Në këtë moshë dhe dëgjimin e ka birinxhi.

-Mirë se më erdhët… mirë se më erdhët… - dhe hapi krahët për të na përqafuar të dyve njëherësh. Siç e kishte zakon, filloi të pyesë mbarë e mbrapsht për Tajbenë, Papin, Ladin, Lindën, Shemen e të tjerë.

Shkuam nga Nurua e Tekiu. I uruam edhe ata. Me Nuron shkova në Hekal. Seferi ishte shumë i sëmurë. Sa na pa, u mundua të ngrihet, por nuk e lamë. Shtëpia ishte plot. Aty takuam Fiqon, Petritin, Gramozin me nuse. I uruam shërim të shpejt dhe pas ndonjë ore u ngritëm. Me Baftjarin, që kishte ardhur nga Italia dhe me Lanin shkuam në Poçem te Vajziu. Pastaj te xhaxhallarët, xha Boçua e xha Zeneli, që kanë muhabet të ëmbël dhe histori pa fund.

Ishte një ditë e lodhshme, por i kisha mbaruar të gjitha detyrimet. U kthyem në të ngrysur. Dedeja kishte përgatitur darkën. Drita nuk kishte, por ajo kishte bërë gati edhe një gjel deti për ta marrë ne me vete për Vitin e Ri 2005. Këtë ajo e kishte bërë zakon. Çdo Vit të Ri u jepte fëmijëve të larguar nga një gjel deti.

-Edhe për këtë vit lajmëro Hysenin, Lefterinë dhe Linën të marrin nga Dedeja një gjel deti për Vitin e Ri, - tha.

Kelon e ka lënë babai “veqil”

                                                                        E hënë. 25 prill 2005

Një natë më parë mori në telefon Anda e Nuros për problemin që kish ndodhur. Fat i madh që makina ishte spostuar djathtas, se në të kundërt do të diskutohej jeta e nëntë personave që ishin në të.

U nisëm me autobusin e parë të linjës Gjirokastër – Tiranë në orën pesë të mëngjesit. Rrugën për në fshat e bëmë me një frymë. Me Dedenë shkuam te Nurua. Gjetëm vetëm Adelinën, së cilës ende nuk i kishte ikur ankthi. Më vonë erdhi Nurua, Geni, Tomi, Tani, Olta, Toshja dhe të tjerë. Të gjithë ishin në dijeni të asaj që ndodhi dhe diçka donin të thoshin…

Rrugët janë bërë të rënda. Shumë ngarkesë. Shumë aksidente. Makina plot. Disa shoferë të jetës e disa nga ata që i thonë këmbës dorë. Shpejtësia shpejtësi, pija pije e nga të mos ndodhin aksidente pastaj. Mirë kur shkon me ndonjë këmbë, dorë a brinjë të thyer, por ç’t’i bësh kur ndodh më e keqja?! Kujdesi është i domosdoshëm, po ku duan t’ia dinë këta të sotmit për të. Eh, kohë, kohë!…                

Me Nuron e kishim lënë që në datën 1 maj të shkonim në Përmet për fejesën e Adriatikut.

-Na u prish, - tha i mërzitur ai.

-S’ka pse, - u mundova ta qetësoj. – Të jeni mirë ju, pa të gjitha rregullohen. Do të gjejmë një zgjidhje tjetër.

Kështu e lamë.

Me Dedenë shkuam te xhaxhai, i cili kishte qenë në spital në Ballsh. I uruam të shkuara. Kur u kthyem në shtëpi, gjetëm Kelon, Mikelin, djalin e vogël të Mustafait, i cili ishte në Greqi.

-Po ç’bën, o Kelo, - iu kthye Dedeja, - të ka lënë babai veqil…

Nurua na bleu gaz  

                                                       Klos, më 23.12.2005

Koha është e mirë. Si zakonisht do të shkoj në Klos për Vitin e Ri. Ikën edhe një vit. Kishte edhe të mira, edhe probleme. Padyshim që jeta nuk do të kishte kuptim pa këto të kundërta. Po të mos kishte hidhërim, asnjëherë nuk do t’ia dinim vlerën gëzimit e lumturisë. Lumturohem kur shkoj në Klos. Më lumturon gjithçka: njerëzit, vendi. Dedeja është një gëzim i veçantë dhe unë vrapoj në krahët e saj si dikur. Nuk thonë kot që klloçka i mbledh zogjtë e saj.

Ah, kjo kohë! Mustafai ka ikur në Greqi. Vajti 15 vjet që po bën emigracion të vështirë. Nga ana ekonomike ai është dobët. Ç’t’i bësh! Politika shqiptare po sjell një tranzicion të gjatë. Jemi vend i vogël dhe nuk na mungon pothuajse asgjë, megjithatë punët nuk po na shkojnë mbarë. Populli vuan. Të gjithë vuajmë. Duam kushte më të mira, po s’na del.

Kur vajta në Klos, Dedeja ishte nga kasollja poshtë. Erdhi menjëherë. Nuk vonoi dhe pas fjalëve të para, më tha:

-Nurua na bleu GAZ…

Nurua kishte blerë një sobë për ngrohje, nga të mirat, të shtrenjtë, po ajo thoshte “Na beu Gaz”.

Vajte te miku në Përmet?… 

                                                                                              8 janar 2006

Në mëngjes nisem për në Klos. E kishim vendosur një natë më parë në familje. Mora disa gjëra me vete. Ishte rast i veçantë kjo vajtje. Zbrita nga autobusi dhe u nisa me këmbë. Në qafën e Kashit më arriti Batua me makinë. Ishte edhe Mbarimja, Rita, Renatua. Kishin qenë në Ballsh për të bërë fotografi. U duheshin për dokumente për bashkim familjar sipas ligjit italian. Kohë kisha pa u takuar me Baton. U çmallëm. Me makinën që e drejtonte Batjari, të pestë shkuam në Klos. Dedenë, Valentinën, Mikelin, Neritanin i gjetëm në shtëpi. Mustafai kishte ikur nga Bregu i Lisit. U takuam me mall. Si gjithnjë, Dedeja filloi pyetjet për Nexhin, Tikun, Mirin, për Përparimin, Vladimirin, Linditën, Fredin, gjysh Zijanë, për vëllanë e Fredit, Artanin, për motrën e Fredit që banon në Gjermani, Lauretën dhe fëmijët e saj. Pyetjet m’i drejtonte mua dhe priste përgjigje. “Ç’kujtesë, mendova, dhe nuk është e vogël”. U mundova ta kënaq me përgjigjet e mia, po ajo kërkonte akoma, donte hollësi dhe unë ia plotësova dëshirën.

Dy – tri herë më pyeti: “Vajte te krushku në Përmet? Vajte te krushku në Përmet?”, desha t’ia bëja suprizë për të nesërmen, që kishim vendosur të bëjmë një drekë. Po ajo priste përgjigje dhe s’kisha si ia bëja.

-Po, - i thashë, - ishim për drekë më 1 janar, caktuam edhe datën e dasmës së Tikut. Më 1 tetor e lamë.

Të këshillon ai që të do

                                                                                  Klos, më 15 mars 2006

Është e mërkurë. Një ditë si të gjitha ditët. Shi. Ftohtë. Një natë më parë fjeta tek Miri në Fier, në katin e dytë të një vile në qendër të qytetit. Agron quhet pronari i saj. Miri përgatiti një darkë të mirë për të na kënaqur. Me ne ishte edhe Erjoni, djalë i një mikut tim. Djalë shumë i mirë.      

Rreth orës njëmbëdhjetë isha në Klos. Dedenë e takova të parën.

Si zakonisht më priti me “mirë se ardhjen” dhe buzëqeshjen e saj, por me zë më të lartë se zakonisht. U pyetëm për shëndetin e pastaj më gostiti me një gotë dhallë. Vesha një palë rroba pune dhe shkova në Bregun e Lisit. Aty kanë marrë tokat bujqësore dhe ullinjtë Nurua, Tekiu e Mustafai. Darkën e hëngrëm te Mustafai. Biseduam gjatë për punët e problemet bujqësore. Më kishin thënë që Tekiu kishte marrë borxh mbi dhjetë milionë lekë të vjetra për blerje fidanë hardhish…

-Ndryshe duhej të kishe bërë, - i thashë, - jo kaq për një vit. Megjithatë e bëre tani, ki kujdes të zihen në behar e mos u mërzit.

Dedeja dëgjonte me kujdes bisedat tona, po nuk ndërhynte. Më në fund, ndërhyri, duke iu drejtuar Tekiut:

-Të këshillon ai që të do.